Door Ton Harmsen Het gaat goed met de zeventiende-eeuwse klucht. Er zijn opvoeringen door het hele land, het ouderwetse vermaak vindt waardering. Ceneton merkt dat ook: steeds vaker sturen lezers uit alle windstreken door hen gedigitaliseerde kluchten toe. Hoe meer handen, hoe lichter het werk. De jongste aanwinst is De klucht van Scheele Griet of gestrafte wellust door … [Lees meer...] overScheele Griet grijpt haar kans
Gysbreght voor Grotius: Vondels zevende tragedie
Vondel draagt zijn Gysbreght van Aemstel (1637) op aan Hugo de Groot. Die was in 1631 en 1632 enige tijd in Amsterdam geweest in de hoop amnestie te krijgen en zich weer blijvend in Holland te kunnen vestigen. Amsterdam had een sterke arminiaanse factie met burgemeesters als Andries Bicker en Jacob Dircksz de Graeff, maar dat wil niet zeggen dat Grotius er erg hartelijk is … [Lees meer...] overGysbreght voor Grotius: Vondels zevende tragedie
Jacob Cats als rechtbankverslaggever
Door Ton Harmsen Behalve haar proefschrift over funeraire poëzie schreef Sonja Witstein ook twaalf artikelen, die gebundeld zijn in Een wett-steen van de ieught. Die titel verwijst naar de woorden waarmee Huygens de professor omschrijft in zijn Zedeprinten; het is ook een verwijzing naar de Wetsteen der vernuften, wat een van Witsteins lievelingsboeken was. Over Jacob Cats … [Lees meer...] overJacob Cats als rechtbankverslaggever
Met Lambert van den Bos naar de kerken van Napels
Door Ton Harmsen Wie naar het buitenland gaat koopt een reisgids. In de zeventiende eeuw was dat niet anders. Er waren gidsen voor allerlei landen, variërend van praktische handleidingen (type Lonely Planet) tot beschrijving van kunst en cultuur (Agon cultuurgids). Italiëgangers – handelaars, studenten, geleerden, geestelijken en militairen – reisden over de Alpen of per boot, … [Lees meer...] overMet Lambert van den Bos naar de kerken van Napels
Een schilderijententoonstelling in Vondels zesde toneelstuk
Door Ton Harmsen Het is een beetje verwarrend dat het woord ‘treurspeler’ bij Vondel twee betekenissen heeft: het is zowel een personage uit een treurspel als een treurspelschrijver. De laatste betekenis heeft het woord in de voorrede van Huigh de Groots Iosef of Sofompaneas, waar Vondel schrijft: ‘Ick hier mede vast in ’t vertolcken en rijmen bezigh en verruckt zijnde, liet my … [Lees meer...] overEen schilderijententoonstelling in Vondels zesde toneelstuk
Nederlandse poëzie van Caspar Barlaeus
Door Ton Harmsen Funeraire gedichten, met lof en rouw, verliesverwerking en troost, kunnen heel erg persoonlijk zijn. Dat leert het proefschrift van Sonja Witstein ons. Vondel over zijn dochtertje, Huygens over zijn vrouw, Hooft over zijn jeugdvriendin: het onderwerp staat heel dicht bij de dichter, en daar kan emotionele en indrukwekkende poëzie uit voortkomen. Een dichter … [Lees meer...] overNederlandse poëzie van Caspar Barlaeus
De kluchten van Joan van Paffenrode
Door Ton Harmsen Gelukkig beschikt de mens over een flinke dosis leedvermaak, anders zouden we maar weinig plezier beleven aan het zien of lezen van een zeventiende-eeuwse klucht. In die kluchten leren we de mens van zijn slechtste en ongelukkigste kant kennen. In blijspelen wil de hoofdpersoon nog wel eens iets goeds doen, daar helpen de personages elkaar om uit de … [Lees meer...] overDe kluchten van Joan van Paffenrode
Paffenrode’s treurspel over Willem van Arkel
Door Ton Harmsen Veldslagen, belegeringen van steden en strooptochten van legers: de literatuur staat er vol mee. Het beleg van Maastricht van 1673 (de stad is vaker ingenomen) is op minstens twee plaatsen terug te vinden in de literatuurgeschiedenis. Op 24 juni 1673 sneuvelde daar de graaf van Artagnan, die eeuwig voortleeft in De drie musketiers van Alexandre Dumas. … [Lees meer...] overPaffenrode’s treurspel over Willem van Arkel
Erasmus’ strijd tegen de oorlog
Door Ton Harmsen In het derde hoofdstuk van zijn autobiografie (La vita scritta da lui medesimo) staat Benvenuto Cellini tegenover een dreigende groep mensen. Onvervaard zwaait hij met een mes, terwijl hij zelfverzekerd uitroept: ‘als iemand mij aanvalt, haal dan snel de biechtvader, want de dokter zal niets meer voor hem kunnen doen’ (corra per il confessoro, perchè il medico … [Lees meer...] overErasmus’ strijd tegen de oorlog
Vondels vijfde tragedie: de rampzalige kuisheid van Hippolytus
Door Ton Harmsen Geeraerdt Brandt, niet in alle opzichten een vriend van Vondel want hij was afkerig van diens katholicisme, bewonderde de oude meester zeer en bezocht hem geregeld. De grote hoeveelheid bijzonderheden die hij daardoor over zijn leven en zijn werk kende stelde hem in staat een biografie te schrijven vol feiten die anders niet bewaard zouden zijn. In 1682, drie … [Lees meer...] overVondels vijfde tragedie: de rampzalige kuisheid van Hippolytus
Inburgeringscursus Shakespeare mislukt
Door Ton Harmsen Gemiste kans... Als Abraham Sybant op het titelblad had geschreven dat De dolle bruyloft zijn vertaling was van The taming of the shrew van William Shakespeare, was toneellievend Nederland in 1657 wel wakker geworden. Nu duurde het tot het eind van de achttiende eeuw voordat Shakespeare via Franse vertalingen zijn weg naar Nederland vond. En pas toen L.A.J. … [Lees meer...] overInburgeringscursus Shakespeare mislukt
Geweld in Parijs
Door Ton Harmsen Kent u een doopsgezinde schrijver uit de zeventiende eeuw, een middenstander die later katholiek is geworden? Behalve Vondel? De waterlandse mennist en koopman Reyer Anslo (zijn motto was Een gematigde theologie dient de veiligheid) trok in het spoor van Christina van Zweden naar Rome, waar hij zich tot het katholicisme bekeerde en opgeleid werd tot theoloog. … [Lees meer...] overGeweld in Parijs
Een schouwburgdirecteur in Roozendaal
Door Ton Harmsen Joan Pluimer was ongeveer 25 jaar oud toen het Rampjaar de Amsterdamse Schouwburg stil legde. Kort na de heropening, vijf jaar later, werd hij er tot directeur benoemd. Behalve manager was hij ook dichter – het is niet de ideale combinatie. Hij zag zichzelf als een leerling van Vondel, schreef toneelstukken en gedichten, voornamelijk gelegenheidspoëzie,verder … [Lees meer...] overEen schouwburgdirecteur in Roozendaal
Drie nieuwe heldinnenbrieven: Croesus, Scipio en Montigny
Door Ton Harmsen In Leiden verzamelen we heldinnenbrieven. Dat is nog spannender dan postzegels sparen, en het plezier is hetzelfde: altijd weer een feest als je er een bij hebt. Maar niemand kan je vertellen of je verzameling compleet is. Een catalogus zoals die van de filatelist is er niet. Natuurlijk hebben we onder leiding van Olga van Marion systematisch gezocht, maar … [Lees meer...] overDrie nieuwe heldinnenbrieven: Croesus, Scipio en Montigny
Funeraire poëzie: tekstbijlage P.C. Hooft
Heemskerck die dwars door’t ys en’t yser dorste streven Liet d’eer aen’t land, hier’t lyf, voor Gibraltar het leven. Net als het lange gedicht van Daniel Heinsius op de dood van Jacob van Heemskerck, die in 1607 de slag bij Gibraltar won maar die overwinning betaalde met zijn leven, bevat dit distichon van P.C. Hooft vrijwel uitsluitend lof. … [Lees meer...] overFuneraire poëzie: tekstbijlage P.C. Hooft
Funeraire poëzie: tekstbijlage Daniel Heinsius
Door Ton Harmsen Poëzie over de dood is nog altijd levend: . Ik hoef geen harp, ik wil alleen een bal . En vleugels had ik bij mijn leven al Met deze woorden meldt Johan Cruyff zich bij Petrus, nadat hij onmiddellijk bij aankomst in Cruyfftaal kritiek heeft geleverd op de plaatsing en de omvang van de hemelpoort. Alleen al dat dit gedicht van FF Negmeijer … [Lees meer...] overFuneraire poëzie: tekstbijlage Daniel Heinsius
Vondels vierde tragedie: De Amsterdamsche Hecuba (1626)
Door Ton Harmsen Tegen het bijgeloof en tegen de arrogantie. Dat motto had Seneca boven zijn Troades (Trojaanse vrouwen) kunnen zetten, en daarom is deze tragedie in de zeventiende eeuw zo bewonderd. Het is alleen jammer dat bijgeloof zo’n vage term is: de klassieke oudheid had wel een heel andere opvatting van goden dan het christendom. De almachtige christelijke god is, zelfs … [Lees meer...] overVondels vierde tragedie: De Amsterdamsche Hecuba (1626)
Het zien gaat voor ’t zeggen: Medea van Jan Vos
Volgende week speelt Theater Kwast Medea (1667) van Jan Vos. En dat is maar goed ook, want voor dit spel is alleen lezen niet genoeg. Het is een spektakelstuk met kunst en vliegwerk. Het gaat Vos niet om het verhaal, of de gedachten, of de taal: alleen de uitbeelding in het theater is voor hem van belang. Met de eenvoudige middelen waar Theater Kwast gebruik van maakt zullen de … [Lees meer...] overHet zien gaat voor ’t zeggen: Medea van Jan Vos
Vondel op horatiaanse voet
Conradus Goddaeus’ experiment: klassieke strofen in rijmloze verzen Horatius is in de zeventiende en achttiende eeuw aan de lopende band vertaald. Dichters kozen echter steeds een enkele of een selectie uit de odes, de satires en de brieven. Slechts tweemaal heeft een vertaler een onderdeel van Horatius’ oeuvre volledig vertaald: Vondel deed de carmina in proza (1654) en … [Lees meer...] overVondel op horatiaanse voet
Myn treckebecksken drinckt sich droncken in onsterfelycken inckt
Zeventiende-eeuwse dichters laten zich graag inspireren door publieke gebeurtenissen. Geboorte, huwelijk, overlijden, oorlog, nieuw boek, nieuwe vorst, nieuw gebouw, nieuwe weg: allemaal stof voor poëzie. Vaak is dat een invuloefening. Dat gelegenheidspoëzie en inspiratie ook heel goed kunnen samengaan toont Vondels Inwying der doorluchtige schoole, zijn gedicht op de opening … [Lees meer...] overMyn treckebecksken drinckt sich droncken in onsterfelycken inckt
Blikken kunnen doden in de Wetsteen van De Brune
Door Ton Harmsen Als blikken konden doden was er geen honger, ziekte en oorlog meer nodig. Toch moeten we de kracht van de oogopslag niet helemaal onderschatten: Jan de Brune de Jonge weet te vertellen dat de onbeteugelde blikken die David op Bathseba wierp vijf mensen het leven hebben gekost. Als inleiding hierop geeft hij een reeks feiten en opinies over het menselijk … [Lees meer...] overBlikken kunnen doden in de Wetsteen van De Brune
Palamedes van ongekrenkt naar ongekreukt
In 1652, als Willem II van zijn paard is gevallen en Willem III nog op een hobbelpaard rijdt, herschrijft Vondel de Palamedes. De eerste versie was in 1625 verschenen onder grote politieke druk, en zo vijandig ontvangen door de gomaristen dat Vondel een nieuwe uitgave niet eerder aandurfde. Aan het begin van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk verschijnt de nieuwe versie van het … [Lees meer...] overPalamedes van ongekrenkt naar ongekreukt
De krakende notenboom en de Loosduinse kindertjes
Willem Godtschalck van Focquenbroch hanteert een succesvolle stijl: burlesk en spottend. Hij trapt met verve de heilige huisjes van het decorum omver. Vaak werkte hij samen met zijn vriend Joannes Ulaeus, die een traditionele stijl hanteert. Juist als ze hun gedichten naast of achter elkaar afdrukken accentueert dat de platte grappigheid van meester Fok. Een voorbeeld is de … [Lees meer...] overDe krakende notenboom en de Loosduinse kindertjes
De eerste druk van Vondels derde tragedie: Palamedes (1625)
Van het derde pianoconcert van Beethoven kan je zo verschillende versies horen, dat je je afvraagt: wat is toch eigenlijk het concert dat Beethoven geschreven heeft? Voor literatuur geldt dat nog sterker: auteurs redigeren hun teksten opnieuw voor een heruitgave, zetters doen hun duit in het zakje, roofdrukkers pikken hun graantje mee, tijden veranderen, editeurs menen het … [Lees meer...] overDe eerste druk van Vondels derde tragedie: Palamedes (1625)
Krijn Onverstant: k.o. in acht klappen
Door Ton Harmsen Van de kluchten die in de zeventiende en achttiende eeuw geschreven zijn, is ongetwijfeld veel verloren gegaan. Kluchten die in de Amsterdamse Schouwburg vertoond zijn hebben een behoorlijke overlevingskans, maar veel dat op de markt in Deventer of in een schuur in Hoogmade werd gespeeld, is er gewoon niet meer. Toch zijn er nog ruim 500 bewaard. Gemiddeld zijn … [Lees meer...] overKrijn Onverstant: k.o. in acht klappen
