Door Ton Harmsen Gelukkig beschikt de mens over een flinke dosis leedvermaak, anders zouden we maar weinig plezier beleven aan het zien of lezen van een zeventiende-eeuwse klucht. In die kluchten leren we de mens van zijn slechtste en ongelukkigste kant kennen. In blijspelen wil de hoofdpersoon nog wel eens iets goeds doen, daar helpen de personages elkaar om uit de … [Lees meer...] overDe kluchten van Joan van Paffenrode
columns Ton Harmsen
Paffenrode’s treurspel over Willem van Arkel
Door Ton Harmsen Veldslagen, belegeringen van steden en strooptochten van legers: de literatuur staat er vol mee. Het beleg van Maastricht van 1673 (de stad is vaker ingenomen) is op minstens twee plaatsen terug te vinden in de literatuurgeschiedenis. Op 24 juni 1673 sneuvelde daar de graaf van Artagnan, die eeuwig voortleeft in De drie musketiers van Alexandre Dumas. … [Lees meer...] overPaffenrode’s treurspel over Willem van Arkel
Erasmus’ strijd tegen de oorlog
Door Ton Harmsen In het derde hoofdstuk van zijn autobiografie (La vita scritta da lui medesimo) staat Benvenuto Cellini tegenover een dreigende groep mensen. Onvervaard zwaait hij met een mes, terwijl hij zelfverzekerd uitroept: ‘als iemand mij aanvalt, haal dan snel de biechtvader, want de dokter zal niets meer voor hem kunnen doen’ (corra per il confessoro, perchè il medico … [Lees meer...] overErasmus’ strijd tegen de oorlog
Vondels vijfde tragedie: de rampzalige kuisheid van Hippolytus
Door Ton Harmsen Geeraerdt Brandt, niet in alle opzichten een vriend van Vondel want hij was afkerig van diens katholicisme, bewonderde de oude meester zeer en bezocht hem geregeld. De grote hoeveelheid bijzonderheden die hij daardoor over zijn leven en zijn werk kende stelde hem in staat een biografie te schrijven vol feiten die anders niet bewaard zouden zijn. In 1682, drie … [Lees meer...] overVondels vijfde tragedie: de rampzalige kuisheid van Hippolytus
Inburgeringscursus Shakespeare mislukt
Door Ton Harmsen Gemiste kans... Als Abraham Sybant op het titelblad had geschreven dat De dolle bruyloft zijn vertaling was van The taming of the shrew van William Shakespeare, was toneellievend Nederland in 1657 wel wakker geworden. Nu duurde het tot het eind van de achttiende eeuw voordat Shakespeare via Franse vertalingen zijn weg naar Nederland vond. En pas toen L.A.J. … [Lees meer...] overInburgeringscursus Shakespeare mislukt
Geweld in Parijs
Door Ton Harmsen Kent u een doopsgezinde schrijver uit de zeventiende eeuw, een middenstander die later katholiek is geworden? Behalve Vondel? De waterlandse mennist en koopman Reyer Anslo (zijn motto was Een gematigde theologie dient de veiligheid) trok in het spoor van Christina van Zweden naar Rome, waar hij zich tot het katholicisme bekeerde en opgeleid werd tot theoloog. … [Lees meer...] overGeweld in Parijs
Een schouwburgdirecteur in Roozendaal
Door Ton Harmsen Joan Pluimer was ongeveer 25 jaar oud toen het Rampjaar de Amsterdamse Schouwburg stil legde. Kort na de heropening, vijf jaar later, werd hij er tot directeur benoemd. Behalve manager was hij ook dichter – het is niet de ideale combinatie. Hij zag zichzelf als een leerling van Vondel, schreef toneelstukken en gedichten, voornamelijk gelegenheidspoëzie,verder … [Lees meer...] overEen schouwburgdirecteur in Roozendaal
Drie nieuwe heldinnenbrieven: Croesus, Scipio en Montigny
Door Ton Harmsen In Leiden verzamelen we heldinnenbrieven. Dat is nog spannender dan postzegels sparen, en het plezier is hetzelfde: altijd weer een feest als je er een bij hebt. Maar niemand kan je vertellen of je verzameling compleet is. Een catalogus zoals die van de filatelist is er niet. Natuurlijk hebben we onder leiding van Olga van Marion systematisch gezocht, maar … [Lees meer...] overDrie nieuwe heldinnenbrieven: Croesus, Scipio en Montigny
Funeraire poëzie: tekstbijlage P.C. Hooft
Heemskerck die dwars door’t ys en’t yser dorste streven Liet d’eer aen’t land, hier’t lyf, voor Gibraltar het leven. Net als het lange gedicht van Daniel Heinsius op de dood van Jacob van Heemskerck, die in 1607 de slag bij Gibraltar won maar die overwinning betaalde met zijn leven, bevat dit distichon van P.C. Hooft vrijwel uitsluitend lof. … [Lees meer...] overFuneraire poëzie: tekstbijlage P.C. Hooft
Funeraire poëzie: tekstbijlage Daniel Heinsius
Door Ton Harmsen Poëzie over de dood is nog altijd levend: . Ik hoef geen harp, ik wil alleen een bal . En vleugels had ik bij mijn leven al Met deze woorden meldt Johan Cruyff zich bij Petrus, nadat hij onmiddellijk bij aankomst in Cruyfftaal kritiek heeft geleverd op de plaatsing en de omvang van de hemelpoort. Alleen al dat dit gedicht van FF Negmeijer … [Lees meer...] overFuneraire poëzie: tekstbijlage Daniel Heinsius
Vondels vierde tragedie: De Amsterdamsche Hecuba (1626)
Door Ton Harmsen Tegen het bijgeloof en tegen de arrogantie. Dat motto had Seneca boven zijn Troades (Trojaanse vrouwen) kunnen zetten, en daarom is deze tragedie in de zeventiende eeuw zo bewonderd. Het is alleen jammer dat bijgeloof zo’n vage term is: de klassieke oudheid had wel een heel andere opvatting van goden dan het christendom. De almachtige christelijke god is, zelfs … [Lees meer...] overVondels vierde tragedie: De Amsterdamsche Hecuba (1626)
Het zien gaat voor ’t zeggen: Medea van Jan Vos
Volgende week speelt Theater Kwast Medea (1667) van Jan Vos. En dat is maar goed ook, want voor dit spel is alleen lezen niet genoeg. Het is een spektakelstuk met kunst en vliegwerk. Het gaat Vos niet om het verhaal, of de gedachten, of de taal: alleen de uitbeelding in het theater is voor hem van belang. Met de eenvoudige middelen waar Theater Kwast gebruik van maakt zullen de … [Lees meer...] overHet zien gaat voor ’t zeggen: Medea van Jan Vos
Vondel op horatiaanse voet
Conradus Goddaeus’ experiment: klassieke strofen in rijmloze verzen Horatius is in de zeventiende en achttiende eeuw aan de lopende band vertaald. Dichters kozen echter steeds een enkele of een selectie uit de odes, de satires en de brieven. Slechts tweemaal heeft een vertaler een onderdeel van Horatius’ oeuvre volledig vertaald: Vondel deed de carmina in proza (1654) en … [Lees meer...] overVondel op horatiaanse voet
Myn treckebecksken drinckt sich droncken in onsterfelycken inckt
Zeventiende-eeuwse dichters laten zich graag inspireren door publieke gebeurtenissen. Geboorte, huwelijk, overlijden, oorlog, nieuw boek, nieuwe vorst, nieuw gebouw, nieuwe weg: allemaal stof voor poëzie. Vaak is dat een invuloefening. Dat gelegenheidspoëzie en inspiratie ook heel goed kunnen samengaan toont Vondels Inwying der doorluchtige schoole, zijn gedicht op de opening … [Lees meer...] overMyn treckebecksken drinckt sich droncken in onsterfelycken inckt
Blikken kunnen doden in de Wetsteen van De Brune
Door Ton Harmsen Als blikken konden doden was er geen honger, ziekte en oorlog meer nodig. Toch moeten we de kracht van de oogopslag niet helemaal onderschatten: Jan de Brune de Jonge weet te vertellen dat de onbeteugelde blikken die David op Bathseba wierp vijf mensen het leven hebben gekost. Als inleiding hierop geeft hij een reeks feiten en opinies over het menselijk … [Lees meer...] overBlikken kunnen doden in de Wetsteen van De Brune
Palamedes van ongekrenkt naar ongekreukt
In 1652, als Willem II van zijn paard is gevallen en Willem III nog op een hobbelpaard rijdt, herschrijft Vondel de Palamedes. De eerste versie was in 1625 verschenen onder grote politieke druk, en zo vijandig ontvangen door de gomaristen dat Vondel een nieuwe uitgave niet eerder aandurfde. Aan het begin van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk verschijnt de nieuwe versie van het … [Lees meer...] overPalamedes van ongekrenkt naar ongekreukt
De krakende notenboom en de Loosduinse kindertjes
Willem Godtschalck van Focquenbroch hanteert een succesvolle stijl: burlesk en spottend. Hij trapt met verve de heilige huisjes van het decorum omver. Vaak werkte hij samen met zijn vriend Joannes Ulaeus, die een traditionele stijl hanteert. Juist als ze hun gedichten naast of achter elkaar afdrukken accentueert dat de platte grappigheid van meester Fok. Een voorbeeld is de … [Lees meer...] overDe krakende notenboom en de Loosduinse kindertjes
De eerste druk van Vondels derde tragedie: Palamedes (1625)
Van het derde pianoconcert van Beethoven kan je zo verschillende versies horen, dat je je afvraagt: wat is toch eigenlijk het concert dat Beethoven geschreven heeft? Voor literatuur geldt dat nog sterker: auteurs redigeren hun teksten opnieuw voor een heruitgave, zetters doen hun duit in het zakje, roofdrukkers pikken hun graantje mee, tijden veranderen, editeurs menen het … [Lees meer...] overDe eerste druk van Vondels derde tragedie: Palamedes (1625)
Krijn Onverstant: k.o. in acht klappen
Door Ton Harmsen Van de kluchten die in de zeventiende en achttiende eeuw geschreven zijn, is ongetwijfeld veel verloren gegaan. Kluchten die in de Amsterdamse Schouwburg vertoond zijn hebben een behoorlijke overlevingskans, maar veel dat op de markt in Deventer of in een schuur in Hoogmade werd gespeeld, is er gewoon niet meer. Toch zijn er nog ruim 500 bewaard. Gemiddeld zijn … [Lees meer...] overKrijn Onverstant: k.o. in acht klappen
De stof van Vondels derde tragedie: Palamedes (1625)
Vondels Palamedes is bedoeld als een aanklacht over de dood van Oldenbarnevelt, in Vondels ogen een politieke moord. Een gevaarlijk onderwerp dus. Volgens Het leven van Joost van den Vondel door Geeraerdt Brandt (1682) zocht hij op aanraden van de Amsterdamse magistraat Albert Burgh naar een verhaal dat hij om zou kunnen werken tot een allegorie hierop. Het moest iets uit de … [Lees meer...] overDe stof van Vondels derde tragedie: Palamedes (1625)
Plautus in Amsterdam: Bonjour, la Nuit
Door Ton Harmsen Wie Van Damme’s Amphitruo (1617) naast Peys’ Amphitrion (1670) leest (de eerste naar Plautus en de ander naar Molière), ziet een grote ontwikkeling in smaak. Valt over smaak te twisten? Stutterheim antwoordde een promovendus die zich bij zijn verdediging probeerde te redden met ‘de gustibus non est disputandum’: ‘Jawel! Daarvoor Zijn Wij Hier!’ Argumenten dus. … [Lees meer...] overPlautus in Amsterdam: Bonjour, la Nuit
Plautus in Parijs: toespraak tot de lantaarn
Isaac van Damme vertaalde de Amphitruo van Plautus in 1617; in 1635, toen hij twee keer zo oud was, maakte hij een nieuwe bewerking voor Amsterdamse rederijkers door er enkele elementen aan toe te voegen. Zijn nieuwe spel begint met een vergadering van de godenraad en dan volgen twee tableaux vivants: Jupiter ziet Alcmene afscheid nemen van Amphitruo, en de Thebanen vechten … [Lees meer...] overPlautus in Parijs: toespraak tot de lantaarn
Plautus in Leiden: Jupiter verwekt Hercules
Door Ton Harmsen De Thebaanse koning Amphitruo laat zijn hoogzwangere vrouw Alcumena thuis achter als hij ten strijde trekt tegen de Theleboërs, niet wetend dat Jupiter verliefd op haar is: . Dees’ stadt sal Theben sijn, Amphitruo woont daer . De welck’ ghelaten is van Griecksche ouders naer. . Hy … [Lees meer...] overPlautus in Leiden: Jupiter verwekt Hercules
Vondels Roskam: niet in de pas en niet in de maat
Door Ton Harmsen Ik hoor dat Nederlands het saaiste schoolvak is. Vroeger was dat niet zo: ik kreeg les van Piet Minnema. De broer van Sybren Polet, maar dat mochten wij niet weten omdat die iets over Piet zijn vrouw had geschreven dat niet door de beugel kon. Minnema kon prachtig vertellen over Hooft, Bredero en Vondel. Zijn Couperus-imitaties waren een daverend succes. Hij … [Lees meer...] overVondels Roskam: niet in de pas en niet in de maat
Handschrift van Spinoza’s klasgenoot ternauwernood gered
Door Ton Harmsen Dat je negen jaar later de opvolger van P.C. Hooft zal zijn als drost van Muiden, kan in 1657 niemand voorspellen. Maar voorspellen dat een burgemeesterszoon uit een van de rijkste families van Amsterdam, die als leerling van een privégymnasium in de schouwburg de hoofdrol speelt in een Latijns toneelstuk – voorspellen dat die jongen een flitsende carrière … [Lees meer...] overHandschrift van Spinoza’s klasgenoot ternauwernood gered
