Nog niet heel lang ben ik geabonneerd op Filosofie Magazine maar het genoegen dat ik eraan beleef is al groot. Een helder, steeds verrassend en ook leerzaam periodiek. In het jongste nummer (8, jaargang 2025) trof me de rubriek ‘Hetzelfde anders’ (p. 81) in het bijzonder. Ik wil er graag op reageren, omdat vooral de tekst mij aan het denken zette. En met de tekst … [Lees meer...] overGestrikt
filosofie
Hoe bestuderen we taal?
Taalwetenschap is een van de wonderlijkste activiteiten van de menselijke geest. Taal is overal om ons heen, en taal zit vooral ook in die geest. Hoe kan je iets onderzoeken dat zo met je hele wezen verweven is? Nog wonderlijker dan taalwetenschap is wat dat betreft misschien wel de filosofie van de taalwetenschap: nadenken over de vraag hoe je iets kunt onderzoeken dat zo … [Lees meer...] overHoe bestuderen we taal?
Uiteindelijk uitmondend
Bij de blijheid van tenenfluiting, die down to the ground aan de overkant van de oceaan momenteel wordt gecelebreerd, komt behalve een scala aan boventonen vooral lenigheid los. Het verheldert daarom dat kunst- en cultuurfilosoof Thijs Lijster al in 2022, in Wat we gemeen hebben. Een filosofie van de meenten, het schitterende verhaal opdist van een ‘ketellogica’ … [Lees meer...] overUiteindelijk uitmondend
Taalgevoel als bewijs
In hoeverre kun je taalgevoel, of iets technischer gezegd: intuïties over taal, gebruiken als bewijs in een filosofische discussie? Daarover gaat een nieuw artikel van de Duits-Franse taalkundige Friederike Moltmann. Het is onder wijsgeren niet ongebruikelijk om over de betekenis van taaluitingen na te denken om zo beter te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit. Je kunt … [Lees meer...] overTaalgevoel als bewijs
Stof tot nadenken
Arnon Grunberg heeft er een nieuwe baan bij. Grunberg is bij zestigplussers bekend van de mooie roman De Asielzoeker, zeventigplussers herinneren zich zijn Blauwe maandagen, poëzieliefhebbers zijn zijn enige dichtbundel totaal vergeten en er zijn allicht enkele mensen die zijn cursiefje op het voorblad van de Volkskrant nog voor de geest staat. Echter is Grunberg ook een Groot … [Lees meer...] overStof tot nadenken
De demonen van Europa
In deze aflevering van Kijk Wijzer bespreekt Willem de Witte het gedicht ‘Daimoon Megas’ van Christine D’Haen. … [Lees meer...] overDe demonen van Europa
Ik zie mijn medemensen op gevaarlijke dwaalwegen rondzwerven
Als de wereld redelijk zou zijn, zou Dirck Volckertsz Coornhert gelden als één van de grootste Nederlanders die ooit heeft geleefd. Hij was een man van vele talenten – hij was onder veel meer dichter, graficus, notaris, politicus, musicus en een niet onverdienstelijk schermer – en hij zette die talenten in voor de goede zaak: een streven naar een betere wereld, waarin alle … [Lees meer...] overIk zie mijn medemensen op gevaarlijke dwaalwegen rondzwerven
Verschenen: Voor mens, volk en vaderland
Iedereen heeft de plicht zichzelf te ontwikkelen tot onafhankelijk denkend mens. Dit kernpunt in het denken van Dirck Volckertsz Coornhert (1522-1590) betekent onder andere dat iedereen toegang moet hebben tot kennis en vorming. Ongeacht afkomst of status. Alleen met goede kennis kun je immers onderscheid maken tussen goed en kwaad, waarheid en leugen, echtheid en … [Lees meer...] overVerschenen: Voor mens, volk en vaderland
29 september 2022: Promotie Lucas van der Deijl: over de eerste Nederlandse vertalingen van Descartes, Hobbes, en Spinoza
Op donderdag 29 september 2022 om 16.00 stipt zal Lucas van der Deijl zijn proefschrift A New Language for the Natural Light. Translating the New Philosophy in the Dutch Early Enlightenment (1640-1720) in het openbaar verdedigen in de Agnietenkapel van de Universiteit van Amsterdam. De verdediging zal ook via een livestream te volgen zijn (link volgt later). De promotores zijn … [Lees meer...] over29 september 2022: Promotie Lucas van der Deijl: over de eerste Nederlandse vertalingen van Descartes, Hobbes, en Spinoza
‘De grenzen van mijn taal’ betekenen de grenzen van mijn wereld
Decennialang hebben we het in het Nederlands moeten doen met de vertaling die W.F. Hermans maakte van de Tractatus Logico-Philosophicus van Ludwig Wittgenstein. En nu zijn er ineens twee nieuwe vertalingen verschenen! Onlangs besprak ik de vertaling van Victor Gijsbers, vandaag is de beurt aan die van Peter Huijzer en Jan Sietsma. De Tractatus bestaat uit een verzameling … [Lees meer...] over‘De grenzen van mijn taal’ betekenen de grenzen van mijn wereld
God als retoricus
Het is allemaal de schuld van Plato. Die vond enerzijds dat er in zijn ideale Republiek geen plaats was voor de dichters terwijl de filosofen juist de leiding moesten nemen. Daarmee maakte hij een scheiding tussen poëzie en de waarheid. Dat zegt Peter Sloterdijk in zijn onlangs in het Nederlands vertaalde boek Theopoëzie. Het is duidelijk dat de scheiding voor Sloterdijk … [Lees meer...] overGod als retoricus
Wat is waarheid in een wereld in woorden?
Op school hadden we vroeger een lesmethode voor het literatuuronderwijs die Een wereld in woorden heette – een schrijver bouwde een wereld op door woorden te gebruiken. Maar wat is dat voor wereld? Wat is er precies waar in een wereld die iemand maakt door erover te vertellen en wat niet? Kan dat eigenlijk wel, een 'wereld' maken in woorden? Je zou om te beginnen kunnen … [Lees meer...] overWat is waarheid in een wereld in woorden?
Lezen is denken
Wat zou het handig voor ons vak zijn als je van lezen een beter mens werd! Stel je voor: je overhandigt je buurjongetje dat op school niet wil deugen een exemplaar van De nachtstemmer, en zie: ineens kan hij wél meekomen. Of plaagt hij in ieder geval zijn zusje niet meer. Neerlandici als wonderdokters – de salarissen zouden razendsnel stijgen en als gevolg daarvan daarna al … [Lees meer...] overLezen is denken
ἐκ πάντων ἓν καὶ ἐξ ἑνὸς πάντα
De Multatulileescursus (51) - ... en Hugo heeft op het laatste moment afgezegd! - Zodat we deze week dus maar met zijn tweeën zijn. Misschien is het dan niet zo aardig om door te gaan met het bespreken van de Volledige Werken. Te veel mensen missen dat dan. - Misschien kunnen we het dan een keer hebben over iets waar de meeste van onze vrienden niet echt voor … [Lees meer...] overἐκ πάντων ἓν καὶ ἐξ ἑνὸς πάντα
Coetzee, fictie en filosofie
Het is in veel opzichten een interessant boek, Coetzee, een filosofisch leesavontuur van Hans Achterhuis. Zoals de schrijver benadrukt is het de eerste grote Nederlandstalige studie van het werk van de Zuid-Afrikaanse auteur, ook al is die (Engelstalige) schrijver zeer populair in Nederland en heeft hij zelf in zijn essays herhaaldelijk laten blijken goed op de hoogte te zijn … [Lees meer...] overCoetzee, fictie en filosofie
Een nieuwe theorie over hoe zinnen zich ontvouwen in de tijd
Door Marc van Oostendorp Soms lees je een wetenschappelijk boek, waarvan je meteen denkt: dat wordt niks. Ik ben in mijn carrière overigens een paar keer in de gezegende omstandigheid geweest dat ik een paar jaar later met veel succes precies de in dat boek voorgetelde theorieën ging aanhangen: niets is bevredigender aan het wetenschappelijk bedrijf dan tot een geheel nieuw … [Lees meer...] overEen nieuwe theorie over hoe zinnen zich ontvouwen in de tijd
Poëtisch naturalisme
Door Marc van Oostendorp Hoe het met jullie is, weet ik niet, maar boeken die Het Grote Plaatje heten, kan ik niet laten liggen, vooral als de ondertitel dan ook nog belooft dat het boek gaat over de 'oorsprong van het leven, van betekenis en van het universum zelf'. Want dat wetenschappers belachelijk weinig aan het grote plaatje toekomen, dat is duidelijk. Er wordt heel … [Lees meer...] overPoëtisch naturalisme
Waarom ψυχή ‘ziel’ én ‘vlinder’ was
Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (156) Het Nederlandse sonnet bestaat 452 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan? Door Marc van Oostendorp Psyche Ik las de Phaedo met mijn vijfde klas en in de tekst kwam het woord ψυχή voor: ik legde, aan 't nog kinderlijk gehoor, uit waarom ψυχή 'ziel' én 'vlinder' was. Terwijl ik nóg eens de passage … [Lees meer...] overWaarom ψυχή ‘ziel’ én ‘vlinder’ was
Die driftige en toch trage voetstap
Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (155) Het Nederlandse sonnet bestaat 452 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan? Door Marc van Oostendorp Sonnet voor mijn moeder Gij hebt, Moeder, dit leven zwaar gedragen, Gelijk ik het zwaar draag. Wij zijn verwant. Wij horen in dit stormbevochten land van kavels, tussen dijk en stroom geslagen. Ik … [Lees meer...] overDie driftige en toch trage voetstap
Willem Frederik Hermans was een slecht filosoof. Nou en?
Door Marc van Oostendorp Ik ben oud genoeg om even 'oei!' te denken als ik lees dat iemand beweert dat Willem Frederik Hermans iets 'volstrekt verkeerd begrepen' heeft. Als de meester het maar niet hoort! Tot ik besef dat de meester natuurlijk al enige tijd dood is en dat hij de schrijver van zulke krasse woorden niets meer kan maken. Met een gerust hart kunnen we dus het … [Lees meer...] overWillem Frederik Hermans was een slecht filosoof. Nou en?
Niet meer in het klaslokaal zijn
In memoriam Hubert Dreyfus (1929-2017) Door Marc van Oostendorp Ik hoorde pas vorige week dat Hubert Dreyfus overleden is. Hij behoorde tot de moderne filosofen die ik het meest heb bewonderd. Dat had niet in de eerste plaats te maken met het werk waarmee hij het beroemdst zou worden: zijn kritiek op de Kunstmatige Intelligentie uit de vroege jaren 70. Ik geloof dat er … [Lees meer...] overNiet meer in het klaslokaal zijn
Is de taalkunde wel een soort biologie?
Door Marc van Oostendorp Jan Koster, emeritus hoogleraar taalwetenschap in Groningen, is misschien wel de diepste denker onder de Nederlandse taalkundigen van dit moment. Hij heeft carrière gemaakt als een loyaal dissident binnen de door Noam Chomsky geïnitieerde generatieve grammatica – iemand die deel uitmaakte van de school, maar er wel altijd zijn eigen interpretatie aan … [Lees meer...] overIs de taalkunde wel een soort biologie?
Karakters, agenten en causale verbanden
Door Marc van Oostendorp Hebben jullie er boodschap aan dat ik hier vroeg in de ochtend in mijn pyjama’tje zit te tiepen? Dat vroeg ik me af terwijl ik het boek Narratives and Narrators. A Philosophy of Stories van de Britse filosoof Gregory Currie aan het lezen was. Currie raakt in dat boek aan allerlei intrigerende kwesties die te maken hebben met het verschijnsel … [Lees meer...] overKarakters, agenten en causale verbanden
De Dikke Van Dale als filosofisch traktaat
Door Marc van Oostendorp Wat is taal? Zijn het de klanken die we uitstoten? De woorden die ergens opgeslagen zijn in onze hersenen? De structuur van de zinnen in de archieven van NRC Handelsblad? Ik ben nu al bijna twintig jaar taalkundige, maar ik mag nog altijd graag luisteren naar mensen die het uitleggen, want ik ben er nog steeds niet uit. Het voorwoord van Van … [Lees meer...] overDe Dikke Van Dale als filosofisch traktaat
Je moet je taal veranderen
Door Marc van Oostendorp De "verlamming die tegenwoordig over de geesteswetenschappen ligt" is er volgens de Duitse filosoof Peter Sloterdijk in zijn boek Je moet je leven veranderen aan te wijten "dat de beoefenaren zich in meerderheid hebben opgesteld als ongebonden beschouwers in het archief [waarin alles zonder onderscheid wordt opgeslagen en bewaard] en het … [Lees meer...] overJe moet je taal veranderen
