In het Nederlands taalgebied worden vele talen en dialecten gesproken. En zelfs binnen het Standaardnederlands bestaat variatie: niet iedereen gebruikt dezelfde klanken, woorden, en grammatica. Taalkundigen brengen met behulp van systematische interviews en digitale hulpmiddelen die variatie in kaart. Vervolgens gaan ze op zoek naar wetmatigheden: welke patronen zien we in de … [Lees meer...] overHoe zit het Nederlands als systeem in elkaar?
syntaxis
De tijd dat je achter tralies zit
In het eerste hoofdstuk van zijn boek 13 ongelukken. De zieke ziel brengt de filosoof Rein Gerritsen verslag uit van zijn bezoek aan een Dienst Justitiële Inrichtingen, waar hij informatie heeft gegeven aan een groep bewakers. Op bladzijde 26 zegt de auteur het volgende in een context waarin hij duidelijk maakt dat ex-gedetineerden, ook als zij onschuldig veroordeeld … [Lees meer...] overDe tijd dat je achter tralies zit
Constructies als bakvorm: schalen met, sporen met, stoeien met
Soms word je getroffen door een wending die, hoe herkenbaar en doorzichtig ook, niettemin als heel nieuw aandoet. Zo trof me recent de combinatie van het werkwoord schalen met het voorzetsel met. Na wat freewheelen met Ad Foolen en Jos Rombouts, voor wie deze constructie eveneens nieuw was, kwamen enkele bevindingen uit de bus. Schaal is een woord dat sowieso trendy is, … [Lees meer...] overConstructies als bakvorm: schalen met, sporen met, stoeien met
Nog (niet) koud of …
“Over schrijvers wordt geregeld beweerd dat hun lijk nog niet koud is of ze zijn al vergeten”. Een schrijnende openingszin van Arnon Grunberg, in zijn column ‘Verveling en eeuwigheid’ [katern Boeken], De Volkskrant 9-12-2023. Elk doorkneed neerlandicus zal in deze krasse uitspraak de stijlfiguur van de hyperbool herkennen. Los van de functie ervan is deze zin ook een nadere … [Lees meer...] overNog (niet) koud of …
Op het randje van het alternatief
De onverwachte, en vooral ook onverwacht grote, overwinning van de PVV bij de onlangs gehouden verkiezingen voor de Nederlandse Tweede kamer, heeft in het land veel beroering gebracht en ook veel pennen in beweging gezet. Daarbij was het een column in De Volkskrant van 1-12 jl. die mij ook om een geheel andere, taalkundige reden, interesseerde. Peter Middendorp … [Lees meer...] overOp het randje van het alternatief
Róllen en kûulen
In een zin gaan woorden op twee manieren relaties met elkaar aan: in de betekenis en in de vorm. Dit is met twee eenvoudige zinnen duidelijk te maken. In deze zin is de grammaticale functie van de man onderwerp en die van de hond lijdend voorwerp. Omdat de man verwijst naar een instantie die als uitvoerder optreedt van de handeling aaien, heeft dit zinsdeel de betekenis … [Lees meer...] overRóllen en kûulen
Yn elts gefal trije ynfinitiven
Ynfinitiven binne bysûndere tiidwurden. Se feroarje bygelyks net at je in sin fan’e notiid nei de doetiid sette. Sjoch mar nei de foarbylden yn (1) en (2). Ite is hjir de ynfinityf. Sin (1) stiet yn’e notiid en sin (2) stiet yn’e doetiid. Je sjogge dat de persoansfoarm kin feroaret nei syn doetiid koe at de tiid feroaret. De ynfinityf ite bliuwt yn beide sinnen gelyk. (1) … [Lees meer...] overYn elts gefal trije ynfinitiven
30 november 2023: Bij natte vloer glad: grammatica in het wild
Op donderdag 30 november houdt Ronny Boogaart een lezing in de serie Letter en Geest: Neerlandistiek in Leiden. De lezing zal zowel op locatie als online te volgen zijn. Bij natte vloer glad: grammatica in het wild In deze lezing laat Ronny Boogaart zien wat er gebeurt als je met een taalkundige bril naar de wereld om je heen kijkt. Teksten op bordjes, in liedjes, … [Lees meer...] over30 november 2023: Bij natte vloer glad: grammatica in het wild
Taal blijft mensenwerk
De constructie om te proberen te + werkwoord levert ons weleens moeilijkheden op wegens het kennelijk al te dicht bijelkaar voor (moeten) komen van tweemaal datzelfde woordje te. Is dat zo, dat we moeite hebben met iets als het zeggen van tweemaal hetzelfde woord achtereen? Laten we LexisNexis gebruiken om te zoeken naar te te, dus binnen dezelfde zin … [Lees meer...] overTaal blijft mensenwerk
Belangrijke vragen
De betekenis van woorden (5) Stel, je bent een beginnend politicus. Enigszins naïef probeer je enkele vanzelfsprekende kleine maatregelen voor te stellen, waar onmogelijk iemand tegen kan zijn, denk je. Bijvoorbeeld het tegengaan van klimaatverandering, verkleining van de landbouwsector, of humanere opvang van vluchtelingen. Natuurlijk sta je graag in goed contact met je … [Lees meer...] overBelangrijke vragen
Laten we het over de toekomst hebben
De betekenis van woorden (4) Taal lijkt soms heel eenvoudig. Over het verleden praten we in de verleden tijd, over het heden in de tegenwoordige tijd, en over de toekomst in de toekomende tijd: Ik liep – ik loop – ik zal lopen. Maar zo simpel is het niet. Het tijdsysteem in de taal zit heel anders in elkaar dan het lijkt, en dan vooral de toekomende tijd. De verleden … [Lees meer...] overLaten we het over de toekomst hebben
Iemand, niemand, iedereen
De betekenis van woorden (3) Zoals we al vaker hebben gezien ligt er veel wiskunde of logica aan de taal ten grondslag. Het duidelijkste zie je dat misschien nog wel bij woorden als iemand, niemand of iedereen. Op het eerste gezicht lijken die een heel duidelijke verwijzing te hebben. Iemand verwijst naar een enkele persoon, niemand naar geen persoon, en iedereen naar alle … [Lees meer...] overIemand, niemand, iedereen
Er is een wereld…
De betekenis van woorden (2) ‘Er is een wereld waarin ik met Madonna naar bed ga.’ Zo legde destijds mijn oude docent het idee van mogelijke werelden uit. Tegenwoordig zou zo’n uitleg niet meer kunnen, maar het maakte het begrip mogelijke wereld wel duidelijk. De wereld waarin we leven is de echte wereld. Vaak praten we alleen over de echte wereld. Een zin als 'Gisteren … [Lees meer...] overEr is een wereld…
Klinkt
Hier volgt een bijzondere constructie die lastig te vinden is. Ik meen dat ik hem al heel lang (misschien al mijn hele leven) hoor, maar zelden geschreven zie. Ik zou hem zelf geloof ik ook niet zo gebruiken. Ik zou zeggen en schrijven 'als je iets over hem zegt, doe je vooral jezelf te kort, klinkt HET'. Het is helemaal niet lastig om een grammaticale analyse van de zin … [Lees meer...] overKlinkt
Hij zegt dat hij komt, hij zegt dit: ‘Ik kom’
De mooiste wetenschappelijke resultaten ontstaan als je zegt: dat is geen toeval. Neem het feit dat het onderschikkend voegwoord in veel talen lijkt op het aanwijzend voornaamwoord. In het Nederlands, zijn ze bijvoorbeeld allebei dat. In een nieuw artikel in het tijdschrift Linguistics laten Camil Staps en Johan Rooryck zien dat je een heel eind komt door aan te nemen dat … [Lees meer...] overHij zegt dat hij komt, hij zegt dit: ‘Ik kom’
Beknopte zinnen (2)
In een eerdere bijdrage over beknopte zinnen kwam de regel equi-deletie ter sprake, die aan beknopte zinnen de beperking oplegt dat het niet-gelexicaliseerde subject van de beknopte zin overeen moet komen met een nominale constituent in de hogere zin die naar dezelfde referent verwijst in de werkelijkheid. Zij moeten dus coferentieel zijn. Die constituent in de hogere zin … [Lees meer...] overBeknopte zinnen (2)
Verboden binnen te rijden
Zeker drie keer per week zie ik bij het binnenlopen van station Amsterdam Zuid-WTC een bordje met deze tekst: In dit station is het verboden om te rolschaatsen, skaten, skateboarden, (brom-)fietsen en met motorvoertuigen binnen te rijden. Het is veel tekst voor zo’n bordje bij de ingang en je kan je afvragen hoe ver je moet gaan in het specificeren van wat er allemaal … [Lees meer...] overVerboden binnen te rijden
Beknopte zinnen
Het Oekraïens tegenoffensief verloopt moeizaam en de belangrijkste oorzaak daarvan is dat de Russen honderdduizenden mijnen hebben gelegd, waar zeer moeilijk doorheen te komen is. Dat ze er zoveel konden leggen heeft ermee te maken dat de Russen veel oorlogstuig bewaren, zodat er ook mijnen liggen die nog uit de Eerste Wereldoorlog stammen. Mijnen heb je in verschillende … [Lees meer...] overBeknopte zinnen
Matilde Marcolli: A mathematical model of syntactic Merge
Talk presented at Utrecht University, 25 June 2023. … [Lees meer...] overMatilde Marcolli: A mathematical model of syntactic Merge
Me niet uitlachen!
"Niet mij uitlachen!" zei ik tegen mijn dochter. Want die was me aan het uitlachen. "Huh?" zei mijn vrouw, "mij? Waarom niet me?" Want zo'n gezin zijn we. Het is inderdaad een beetje gek. Normaal gesproken zegt een mens me. "Zij lacht mij uit" zou ik eigenlijk alleen zeggen om het te contrasteren met een ander (zij lacht niet mijn grootste vijand uit, zij lacht mij uit). … [Lees meer...] overMe niet uitlachen!
26 juni 2023: Lecture Matilde Marcolli, ‘A Mathematical Model of Syntactic Merge’
Matilde Marcolli (Caltech) will be visiting Utrecht University on the 26th of June, and she will give a talk with the title: A mathematical model of syntactic Merge Abstract In this talk I will present a mathematical view of the Merge operation in the Minimalist Model of syntax, in the free symmetric form of Chomsky’s more recent formulation of Minimalism. I … [Lees meer...] over26 juni 2023: Lecture Matilde Marcolli, ‘A Mathematical Model of Syntactic Merge’
Verwondering gaat vooraf aan verklaring
In zijn reactie op Marc van Oostendorps bijdrage De wiskundige structuur van de zin ontrafeld heeft Berthold van Maris natuurlijk groot gelijk dat we lang voor Chomsky al bekend waren met zinsdelen. Dat is nooit enig punt van discussie geweest. Zinsdelen zaten altijd al in het basisschoolpakket. Toch heeft dit pakket nooit geleid tot de cognitieve revolutie van halverwege … [Lees meer...] overVerwondering gaat vooraf aan verklaring
Niet Picasso zelf
Op 6 juni 2023 overleed de Franse kunstschilderes Françoise Gilot op 101-jarige leeftijd. De dag erop publiceerde de Volkskrant een artikel over haar (Françoise Gilot (1921-2023) kwam los van Picasso en zocht haar eigen weg in de kunst (volkskrant.nl)). De bijdrage wordt geopend met de volgende zin. Voor de lezer die weet dat Picasso’s leven bestond uit een groot aantal … [Lees meer...] overNiet Picasso zelf
‘Terminologische knelpunten bij de Nederlandse woordsoorten’
Lezing van Hans Smessaert in de KANTL op 19-04-2023. … [Lees meer...] over‘Terminologische knelpunten bij de Nederlandse woordsoorten’
Kinderen van anderhalf weten wat een vraag is
Een van de vele, vele dingen die je weet als spreker van het Nederlands, is het verschil tussen de volgende twee zinnen: De eerste zin heeft een licht andere vorm dan de tweede – de persoonsvorm staat ergens anders. Hij heeft ook een andere betekenis: de eerste is een bewering en de tweede een vraag. Ja, allemaal nogal wiedes, maar stel je voor dat je dit allemaal moet … [Lees meer...] overKinderen van anderhalf weten wat een vraag is
