Het is nog steeds twee voor twaalf, maar dan een paar afgesplitste minifracties van seconden later. Vraag 2 en slot: Wat hebben de Piet de Smeerpoets-vertalers Razoux, Last, Agatha, Oom Gus, Andriessen, Van Leent, Riemens-Reurslag, NN en Luursema met elkaar gemeen? Behalve dus dat ze allemaal in hun tijd Heinrich Hoffmanns tiental Struwwelpeter-gedichten uit 1845 hebben … [Lees meer...] overHet is nog steeds twee voor twaalf
taalbeschouwing
Taal tussen taal en mogelijkheid
Taal omringt ons. Ze vormt onze gedachten, onze relaties, onze geschiedenis. Maar hoe vaak staan we werkelijk stil bij wat taal doet – of nalaat te doen? We zeggen iets, horen iets, lezen iets – en gaan ervan uit dat de betekenis helder is, vanzelfsprekend, deelbaar. Maar wie aandachtig luistert, ontdekt iets anders: tussen wat gezegd wordt en wat begrepen wordt, gaapt een … [Lees meer...] overTaal tussen taal en mogelijkheid
En meer niet
Hoe Youp van 't Hek zijn column vult Je hoort weleens zeggen dat je een grap niet moet uitmelken, dat puntigheid het kenmerk is van goede humor, maar de cabaretier Youp van 't Hek heeft daar in zijn columns geen boodschap aan. Althans, ik durf niet te beweren dat ik een kenner van zijn oeuvre ben, maar mij valt op hoeveel herhaling er in zijn tekst zit. Het begon … [Lees meer...] overEn meer niet
Nou tabee
Het Nederlands telt een hoop verschillende afscheidsgroeten. Denk bijvoorbeeld aan ajuu(s), dag, doei, gegroet, houdoe, later(s), saluut, tot ziens en vaarwel. Zelf heb ik een zwak voor tabee. Ik associeer die afscheidsgroet met mijn vroege jeugd, die ik doorbracht in Den Haag. Ik had toen een Indisch speelkameraadje. Aan het eind van een speeldag riep hij altijd ‘Nou tabee! … [Lees meer...] overNou tabee
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt
Taal is overal. Mensen maken taal en omgekeerd: taal maakt wie wij zijn. Toch lijkt taal in belang af te nemen nu computers onze spelling controleren en smartphones voor ons vreemde talen spreken. Voor haar nieuwe boek Met andere woorden ging Marjolijn Voogel op taalreis en vroeg zich af hoe taal verandert, verbindt en verdeelt. Vanavond gaat zij over haar bevindingen in … [Lees meer...] overHoe je taal maakt en hoe taal je raakt
Wispelturig
Wellicht is het een persoonlijke afwijking, maar ik heb de neiging om in te zoomen op woorden. Neem een woord als wispelturig. Voor de duidelijkheid, dat woord komt niet uit de lucht vallen. Op de NAVO-top beloofde Trump onlangs om de steun aan Oekraïne voort te zetten. Een week later maakte zijn minister van Defensie bekend dat wapenleveranties aan Oekraïne moesten worden … [Lees meer...] overWispelturig
Slijmen
Nu het eind van de rubriek WoordHoek op ENSIE in zicht komt, realiseerde ik me: u, lezer van deze taalrubriek, bent de beste lezer die ik ooit heb gehad. Eerder was WoordHoek te lezen in de NRC en bij het Instituut voor de Nederlandse Taal, maar de ENSIE-volgers stijgen hoog uit boven die andere lezers. U bent nieuwsgierig, gedreven, geïnteresseerd, kritisch, meedenkend, … [Lees meer...] overSlijmen
Tot op het bot
In het eerste Cahier Jeroen Brouwers staat een artikel over een leesteken. Wat is dat nu voor een onderwerp? Voor schoolmeesters met het rode potlood dat samen met de griffel allang voorbij is gestreefd door AI? Het zal aan mij liggen, maar ik vind het zalige materie. Interpunctie schept een orde die er niet helemaal is. Dat gaat voorbij taal. Afgelopen … [Lees meer...] overTot op het bot
Henk, Ingrid en de heks
De woordgenialiteit van Geert Wilders Jelle van Baardewijk in gesprek met neerlandicus Robbert Wigt, over de retorische kwaliteiten en de overtuigingskracht van Geert Wilders. Wigt schreef het boek 'Kopvoddentaal', waarin hij de strategieën en retoriek van PVV-leider Geert Wilders ontrafelt. "Als politici ook die taal beheersen, dan zijn ze gewoon veel effectiever". … [Lees meer...] overHenk, Ingrid en de heks
Zonder de stap te hebben gezet
Misschien omdat onduidelijk blijft of groot nieuws ook groot nieuws is, ontgaat me nogal wat. Maar volgens Elon Musk ligt de fundamentele zwakheid van de westerse beschaving in niets meer of minder dan empathie. Voordeel van kennisname achteraf is dat woede of wierook bij zo’n standpunt verdampt kan zijn en er andere vragen opdoemen. Zoals, niet heel erg origineel: welke … [Lees meer...] overZonder de stap te hebben gezet
Verschenen: Taalbijters
Kant-en-klare speelse opdrachten voor het vak Nederlands Voor het vak Nederlands lopen leerlingen in het voortgezet onderwijs vaak niet snel warm. Het voelt als saai en bekend, omdat je de taal al kent. Toch valt er ook heel veel leuks te ontdekken, is de overtuiging van docent Cécile van de Pol. ‘Leuk en leerzaam, dat gaat heel goed samen.’ In het boekje Taalbijters … [Lees meer...] overVerschenen: Taalbijters
Taalkundig redeneren in taalonderwijs
De laatste jaren krijgt taalkundig redeneren steeds meer aandacht in het schoolvak Nederlands. Maar wat houdt het precies in, en wat weten we erover uit wetenschappelijk onderzoek? In een drieluik in het Handboek Vakdidactiek Nederlands beantwoorden Leonie Goutier en Jimmy van Rijt deze vragen: … [Lees meer...] overTaalkundig redeneren in taalonderwijs
In geval van twijfel
Opa vertelt alweer. Uit West-Noordbrabant, en later heel Nederland, kende ik ‘eh’ en ‘uh’ en ook ‘ehm’. Verder was me, veel minder frequent, het ironische, stripfiguurachtige ‘eeuwh’ bekend. Dat zou ik vanaf 2001 in Vlaanderen herontmoeten. Toch nog een aanknopingspuntje in mijn nieuwe woonland, waar bij twijfel plots de a-klank domineerde. Tot in de meest expliciete … [Lees meer...] overIn geval van twijfel
Hoe talen verschillen!
Hoe talen verschillen, denk ik wel eens, wanneer ik met Mohannd en Rahaf probeer te converseren in mijn door hen gebroken Nederlands en hun voor mij ondoorgrondelijke Arabisch. De verschillen zijn zo groot, dat ik ze niet gemakkelijk uit kan leggen. Ik denk het, ‘Hoe talen verschillen’, ook wel eens als ik gewoon een Engelstalige roman lees, bijvoorbeeld The Edge of the … [Lees meer...] overHoe talen verschillen!
Hoe vangen we geur in woorden?
Waarom is het zo lastig om geuren goed te omschrijven? Hadden we vroeger meer woorden voor geur? Kun je met meer geurwoorden beter over geur praten? En hoe belangrijk is het om over geur te (kunnen) praten? We spreken erover met kunst- en geurhistorica Caro Verbeek. Een odoresk gesprek over geurwoorden, geurindelingen en geurhistorie, over de Maleisische Jahai die veel … [Lees meer...] overHoe vangen we geur in woorden?
Ontwaakt, verworpenen
In Bea Vianens roman Sarnami, hai (1969) viel me een lidwoord op. Het komt tweemaal voor, vlak na elkaar, bij het achttienjarige personage Radj. Dat hij nog ‘een werk’ moet zoeken en dat hij ‘een werk’ heeft gevonden. Onnadenkend gewend ben ik dit substantief aan te treffen zonder lidwoord. Wie buiten de arbeidsmarkt staat, zoekt en vindt ‘werk’. Dan is dat … [Lees meer...] overOntwaakt, verworpenen
Met verschillende hardheid
Het blijft merkwaardig om het met jezelf oneens te raken. Recent blogde ik dat het woord ‘veilig’ door grosgebruik alle betekenis had verloren. In samenlevingen, bedoelde ik, waar geen totalitarisme de dienst uitmaakt, geen alligators en pythons zonder bodycam over straat paraderen en waar de kans op vulkaanuitbarstingen, orkanen en overstromingen minimaal is. Maar … [Lees meer...] overMet verschillende hardheid
eigenares, eigenaarster of eigenarette?
Het centraal schriftelijk eindexamen Nederlands omvat de domeinen leesvaardigheid en argumentatieve vaardigheden. Dat is vastgelegd in het examenprogramma dat sinds 2014 van kracht is. Bij het inrichten van de schoolexamens hebben scholen wel vrijheid. Ze kunnen ervoor kiezen om dezelfde onderdelen te examineren die aan bod komen in het centraal eindexamen, maar het is ook … [Lees meer...] overeigenares, eigenaarster of eigenarette?
Je blij voelen van ontleden
Linguïstisch Miniatuurtje CLXXI In de Facebookgroep Leraar Nederlands vraagt een leraar om hulp bij de ontleding van het zinnetje ‘Ik voel me blij’. Prompt ontspint zich allereerst een kleine discussie over de vraag of ‘zich voelen’ wel een verplicht wederkerend werkwoord is en ‘me’ dus tot het gezegde behoort, maar die lijkt snel beslecht doordat iemand terecht opmerkt … [Lees meer...] overJe blij voelen van ontleden
Leraar even slechte taalbeschouwer als z’n leerlingen
Door Henk Wolf Stel: een groepje leerling-monteurs krijgt op stage in een garagebedrijf de opdracht de versnellingspook van de auto van een klant te vervangen. Een van de leerlingen krabt aan z'n kruin, een tweede friemelt op z'n telefoontje, een derde zegt ten slotte openlijk: "Meneer, ik snap er helemaal niks van."Geschrokken vraagt de chef werkplaats wat het probleem … [Lees meer...] overLeraar even slechte taalbeschouwer als z’n leerlingen
Taalbeschouwing: hoe het dus niet moet
door Peter-Arno Coppen Welkom, jongens en meisjes, bij alweer de eerste aflevering van onze rubriek Taalbeschouwing voor beginners. Vandaag: Hoe het dus niet moet. Om te beginnen: neem de Volkskrantbijlage van donderdag 14 januari 2021, en sla de pagina ‘Taal’ op, pagina V11. Misschien ken je die pagina, en heb je al eens eerder de grappige foto’s rechtsboven bekeken, of de … [Lees meer...] overTaalbeschouwing: hoe het dus niet moet
Het problematische bijvoeglijk naamwoord
1. Minder dan bij bellettrie doemt bij verzamelbundels de vraag op wat de tekst bindt. Een achterflap biedt altijd uitkomst, maar een ondertitel, zelden van tel bij bellettrie, kan hier al richting geven. Een leuke spanning ontstaat dan in een project van Jan Postma dat hij inleidde en samenstelde: Jongens waren we. De problematische sekse in de literatuur. … [Lees meer...] overHet problematische bijvoeglijk naamwoord
