• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Marie z’n fiets is kapot

18 februari 2012 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Het Twents is volgens de cabaretier Herman Finkers ‘de oudste nog levende wortel in het Nederlandse taalgebied’. Hij schrijft dat in het nieuwe nummer van Onze Taal, dat gisteren in de bus lag. Finkers legt niet echt uit waarop hij deze classificatie baseert — hoezo ‘het oudst’ —, maar dat maakt niet uit, want zijn opsomming van allerlei bijzondere eigenschappen van zijn geliefde streektaal is fijn genoeg om te lezen. Ik ontdekte bijvoorbeeld een nieuwe manier van beleefd zijn in het Twents:

Ook interessant is: ‘Marie hef ziene fietse kepot.’ Dat woordje ziene geeft aan dat er niet zo’n afstand is tussen jou en Marie. Als je geen Constantijn heet, zul je nooit zeggen: ‘Prinses Laurentien hef ziene fietse kepot.’ Dat blijft gewoon ‘eer fietse’.

Ik heb herhaaldelijk over bezittelijk voornaamwoorden in Nederlandse dialecten geschreven, maar dat je op zo’n manier een ‘jij’/’u’-achtig verschil maakt voor ‘haar’, daar had ik nog nooit van gehoord. Terwijl ik wel weer wist dat je inderdaad zegt ‘Hij heeft zijn fiets kapot’ in plaats van ‘Zijn fiets is kapot’, maar dat beschouwt Finkers kennelijk als zo vanzelfsprekend dat hij er geen woorden aan vuilmaakt. Ook dat sommige dialecten ‘Marie zijn fiets’ zeggen, is niet nieuw; de beleefdheidsbetekenis, daarmee verrast Finkers ons.

Dus ik meteen uitzoeken wat voor andere bronnen er zijn; die blijken moeilijk te vinden. Dat de vrouwelijke vorm wat beleefder klinkt is op zichzelf niet zo gek. Zij is in het Standaardnederlands behalve vrouwelijk ook de meervoudsvorm van hij (als er meerdere mannen komen zeg je toch zij komen) en die zij-vorm (of Sie) geldt in het Duits weer als beleefd (‘kommen Sie?’ betekent niet alleen ‘komen zij’ maar ook ‘komt u’?). Maar da dit verschil opduikt in haar fiets, dat was echt nieuw.

In de grammatica’s over Twentse dialecten die ik erop heb nageslagen heb ik tot nu toe in ieder geval niets over dit verschil gevonden. In de grote taalatlassen van de afgelopen jaren, de Syntactische Atlas van de Nederlandse Dialecten en de Morfologische Atlas van de Nederlandse Dialecten wordt er niet over deze kwestie gerept.

In de database die aan de eerste ten grondslag ligt, vinden we wel de vertaling van de zin ‘Marie haar/zijn auto is kapot’ in enkele honderden dialecten. Daar zoeken naar de variant ‘Marie zijn auto is kapot’ (afgezien van hoe die woorden precies worden uitgesproken, wat men precies zegt tegen ‘kapot’, enz.) levert het kaartje op dat hierboven staat. (Erop klikken levert een vergroting op.)

Er is dus een hele strook plaatsen in het oosten van het land waar men ‘Marie zijn auto’ kan zeggen. Dat er daarbij een ‘afstandsverschil’ is met haar, kunnen we niet zien: de kaart voor Laurentien z’n fiets moet nog getekend worden. Dankzij Finkers weten we nu dus dat er hier ook nog iets te vinden zou moeten zijn.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: dialecten, taal, Twents

Lees Interacties

Reacties

  1. taaljournalist zegt

    20 februari 2012 om 17:44

    Ik ken, vanuit Zuid-Limburg, een iets andere variant: je verwijst naar vrouwen inderdaad met 'zijn' (en 'hem' – maar niet 'hij'), met twee uitzonderingen:
    * vrouwen tot wie de afstand te groot is, zoals Finkers beschrijft;
    * je eigen moeder.
    Ik ben zelf te zeer verhollandst om dit consequent te doen, maar ik weet vrij zeker dat dit levend Limburgs is.

    Beantwoorden
  2. Henk zegt

    22 februari 2012 om 02:14

    Volgens de Niederdeutsche Grammatik van Lindow e.a. heeft het Oost-Faalse Nederduits als vrouwelijk bezittelijk voornaamwoord zowel "ehr" als "sien". Er staat niet aangegeven of er ook een functieverschil is.

    Beantwoorden
  3. Wim zegt

    22 februari 2012 om 23:12

    De verklaring voor dit verschijnsel lijkt me eenvoudig: in het Twents en in het Limburgs zijn veel aanduidingen voor vrouwen onzijdig: in het Limburgs bijvoorbeeld mèèdje (meisje), vroomusj (vrouwmens, niet negatief bedoeld), en het bezittend vnw is dan “zijn”. De buurvrouw is voor een Limburger geen “mevrouw”, maar een “vroomusj”, dus zegt hij “ziene” fiets.

    Ik ken het Twents niet, maar vermoedelijk hebben de Twenten ook hun versie van het onzijdige woord "vrouwmens", waardoor zij een "gewone" vrouw als onzijdig ervaren, maar een "mevrouw" of een prinses niet.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Afsluitdijk

De bus rijdt als een kamer door de nacht
de weg is recht, de dijk is eindeloos
links ligt de zee, getemd maar rusteloos,
wij kijken uit, een kleine maan schijnt zacht.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

RAG

Een web van één draad lang
waarin een spin voer vangt,
waarop een vlieg kort zit,
beweegt, zijn poten wast,
wegvliegt en keert, niet weet
waarvoor die draad zich spant.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1894 Edgard Blancquaert
sterfdag
1849 Barthold Lulofs
1984 Leonardus Michels
1986 W.A.P. Smit
➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d