Zijn er Nederlandse woorden met slechts één medeklinker, vraagt Bertold van Maris zich af in het nieuwe nummer van Onze Taal dat gisteren in de bus lag. Hij geeft er ook meteen een antwoord bij — er zijn er volgens hem zelfs drie, die alle drie tussenwepsels zijn: m, f en t.

De m is het gemakkelijkst te begrijpen, dat is de klank die je maakt als je wil zeggen dat je iets lekker vindt of als je even wil nadenken. Hoe het met de f zit, weet ik niet helemaal zeker. Van Maris vond een aantal Vlaamse voorbeelden in het Corpus Gesproken Nederlands (CGN), een grote verzameling alledaags gesproken Nederlands en het schijnt zoiets te betekenen als ‘ik weet het ook niet’ of tsja.

Ik bleef even haken aan de klank die Van Maris en het CGN als t of T schrijven. Dat is natuurlijk niet precies dezelfde klank die aan het begin van ‘kat’ of het einde van ‘pot’ staat. Het is eerder een soort klakken van de tong, dat dient om afkeuring of irritatie aan te duiden, en het wordt in het internationaal fonetisch alfabet aangeduid met het symbool [!]. Van Maris noemt ! ‘het kortste woord van het Nederlands’ omdat je de m en de f nog wel kunt aanhouden, maar de ! niet.

Dat is wel aardig gevonden, maar het lijkt mij toch wel een probleem dat die ! niet voorkomt in enig ander Nederlands woord. Mensen maken allerlei klanken met hun mond, ook tijdens het spreken, en sommigen hebben zelfs een speciale betekenis zodat je ze als ‘woorden’ zou kunnen beschouwen. Zo klikken Nederlanders soms ook wel mee met de achterkant van de tong, bijvoorbeeld om een paard aan te sporen of flapperen ze met hun lippen om aan te geven dat ze het niet meer weten. En ook je lippen tuiten en een kusgeluid maken, kan een betekenis hebben. Voor al die klanken zijn ook symbolen in het internationaal fonetisch alfabet (respectievelijk ǂ, ʙ en ʘ). Dat er voor die klanken geen letters zijn in het Nederlandse alfabet, betekent natuurlijk nog niet dat ze anders zijn dan Van Maris’ !.

Er zijn zelfs klanken die in geen enkele taal in woorden gebruikt worden, maar die toch een betekenis hebben. Een voorbeeld daarvan is gnuiven: lucht door je neus inademen en aan de binnenkant van je neus en de bovenkant van je keel laten schrapen. Taalkundigen hebben er voor de grap wel een niet-officieel symbool voor bedacht, namelijk het plaatje hierboven, dat niet toevallig lijkt op een vakenssnuit.

Het probleem is natuurlijk dat we met onze mond allerlei klanken maken (expres hard smakken, heel snel en luid in- en uitademen) die wel betekenis hebben en toch niet meer tot de taal gerekend worden. We schuiven met die tussenwerpsels langzaam de taal uit.