Karel van het Reve heeft weleens op de radio verteld wat zijn grote wetenschappelijke droom was: heel nauwkeurig vast leggen wat een gemiddelde mens (westerling, Nederlander) zoal allemaal weet en denkt en gelooft. Je laat een aantal onderzoekers maandenlang met een aantal representatieve proefpersonen verkeren en ze eenvoudigweg alles opschrijven: mannen hebben meer haar op hun armen dan vrouwen, de baas van Apple was vroeger Steve Jobs, maar die is nu dood, kersen groeien aan bomen, Rotterdam is een grotere stad dan Gouda, de negende symfonie van Beethoven is een hoogtepunt van de westerse cultuur. Je kunt vervolgens mensen gaan vergelijken, of het experiment over vijftig jaar overdoen om te zien wat er veranderd is.

Vermoedelijk zei Van het Reve dit alleen maar omdat hij nu eenmaal antwoord moest geven op een onzinnige vraag (‘wat is uw wetenschappelijke droom?’), maar ik vind het een fascinerend idee. Helaas is het voorlopig onuitvoerbaar – het is te groot, te veelomvattend, alles opschrijven wat iemand denkt of weet, dat is zelfs bij één persoon niet gelukt, hoe onbenullig die persoon ook was.

Inburgeren

Je zou je verder kunnen beperken bijvoorbeeld tot een onderwerp. Tot de taal bijvoorbeeld: wat denken mensen – bij voorkeur laten we zeggen ‘gewone’ mensen, mensen die niet jarenlang het werk van Saussure en Pim Levelt hebben bestudeerd – over taal? Wat denkt de gemiddelde Nederlander als ze dat woord taal hoort, of accent of grammatica?

Het internet biedt nieuwe manieren om dit onderwerp te bestuderen. Neem bijvoorbeeld de kwestie djoegoedjoegoe die vorige week in het nieuws was: drie Nederlandse journalisten besloten dat het tijd was om het Surinaamse woord dyugudyugu ‘in te laten burgeren’ in de Nederlandse taal. Een aantal parlementariërs verklaarden zich meteen solidair en de romanschrijver Robert Vuijsje beloofde het woord in zijn volgende roman te gebruiken: “Dyugudyugu zal zo ook in de Nederlandse literatuur worden opgenomen.”

Scriptie

De traditie om op gezette tijden een actiegroep te beginnen die een bepaald woord te laten inburgeren (en het feit dat opname in Van Dale daarbij als het criterium geldt) is natuurlijk op zich al mateloos intrigrerend: waarom is een woord is pas een woord als het in het woordenboek staat? Dat vermoedelijk duizenden Surinamers in Nederland regelmatig djoegoedjoegoe zeggen, is niet voldoende, het woord moet in romans en woordenboeken komen, pas dan is het ‘echt’. (Geschreven taal is echte taal.) Een interessant onderwerp voor een scriptie zijn dan vervolgens de commentaren die gegeven werden op websites als Nujij.nl.

Dyugudinges

Eindeloos kun je bijvoorbeeld peuteren aan de reactie van The godfather:

Wat is dit voor een belachelijke onderneming? Surinaamse woorden horen niet opgenomen te worden in de nederlandse taal. Zeker als het niet spontaan gebeurd. Dus oprotten met het woord dyugudinges als ze graag surinaams willen spreken emigreren ze die kant maar op.

Als ik het goed zie, spreekt hier iemand die meent dat er hem iets wordt opgedrongen. De journalisten en romanschrijvers dreigen een woord ‘in de nederlandse taal op te nemen’. Hij vreest dat dit een bepaalde consequentie zal hebben, vermoedelijk dat allerlei mensen dat woord gaan gebruiken en wel tegen hun zin (want niet spontaan). Het lijkt me de stem van iemand die zich verzet tegen de elite die zomaar een cultuurgoed vernietigt. Hoe hij zich dat precies voorstelt – op welke manier een stelletje journalisten, romanschrijvers en woordenboekmakers in staat zouden zijn om de taal voor andere mensen te veranderen, legt hij niet precies uit. Ik zou dat oprecht graag willen weten, mijn ideaal is eigenlijk om ooit een heel precieze kaart te kunnen tekenen van wat iemand als The godfather denkt bij ‘de nederlandse taal’. Maar misschien is het tekenen van zo’n kaart zélf ook wel een ‘belachelijke onderneming’.