• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De perfecte uitspraak van de r

30 augustus 2012 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Met de uitspraak van de Nederlandse r is al een tijdlang van alles aan de hand. Er moet een periode zijn geweest dat alle Nederlandstaligen hem op dezelfde manier uitspraken – zeer waarschijnlijk met een rollende tongpunt, zoals bijvoorbeeld nu in het Spaans nog algemeen is. Maar in de loop van de tijd verandert daar van alles aan: je krijgt de zogenoemde Kinderen-voor-Kinderen-r waarbij de tong zich oprolt, en de schraap-r, en de r waarbij de huig trilt in plaats van de tong, en niet te vergeten: een r aan het eind van het woord die je bijna niet meer hoort (niet mee hoot).

Maar wanneer is dat precies gebeurd? Dat is soms moeilijk te achterhalen.

We hebben wel opnamen van de afgelopen honderd jaar, maar dat gaat meestal over gebeurtenissen die de sprekers zich bewust waren van de opname-apparatuur en dus overdreven goed articuleerden. Pas voor de recente decennia krijgen we meer duidelijkheid, onder andere doordat mensen zich vaker en makkelijker laten opnemen.Maar voor eerdere tijden moeten we het doen met incidentele observaties van taalgebruikers. Zo las ik gisterenavond het boekje Hopelijk gaat het strakt bij God beter, waarin vier brieven van J.J. Voskuil aan Henk Romijn Meijer staan afgedrukt uit 1957 en 1958. (Er zijn slechts honderd exemplaren van dit boekje, haast u.) Voskuil werkte toen pas kort op wat later het Meertens Instituut zou heten. Op 17 september 1957 schrijft hij over een bijeenkomst in Zwolle van de medewerkers in het instituut met een groep mensen die voor hen regelmatig vragen beantwoordden over hun dialectgebruik en de nageboorte van het paard:

De meest intelligente was een man met en vlinderdasje (in mijn herinnering heeft hij geen hoofd, wat voor hem pleit) die ‘wel eens even een lans wou breken voor de perfecte uitspraak van de r, het ergerde hem dagelijks opnieuw dat hij zo vaak werd weggelaten, zelfs door mensen achter de groene tafel (dat waren wij) en hij wou maar besluiten met het woord van Annie M.G. Schmidt dat ze Sjaan in de familie Doorsnee laat zeggen: mevoi.’

Het laatste is intrigerend. Als ik denk over een weggelaten r denk ik meestal over een r aan het eind van de lettergreep: koor wordt tot kooh, maar niet rook wordt tot ook. (Ik heb ooit geschreven over het verschijnsel bij de koningin.) Mevoi is een ander geval, want het ligt wel aan het begin van de lettergreep. Zou die man zonder hoofd dat ook vaker gehoord hebben bij de Amsterdamse intellectuelen achter de tafel?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: uitspraak

Lees Interacties

Reacties

  1. Ingmar Roerdinkholder zegt

    31 augustus 2012 om 08:58

    Ik denk dat ik wel weet wat die meneer zonder hoofd met vlinderdasje bedoelde met het weglaten van de r in bv. "mevoi".
    Evenmin als de r meestal echt wordt weggelaten op het einde van een woord in bv. koo(r), niet mee(r) hoo(r)t maar er hier een
    soort aardappel in de keel r als in het Duits of Brits klinkt, kan (of beter: kon) in de bekakte of quasi bekakte uitspraak de
    r ook na een medeklinker op die manier worden geproduceerd. Dus inderdaad, rook kon geen ook worden, maar broek wel bhoek.
    "Mevhoi" was de stereotype butler uitspraak voor mevrouw, waarschijnlijk zegt Joost van Olivier B. Bommel dit ook zo. Of Markies de Canteclaer van Barneveldt.

    Even terzijde: mij is al heel lang opgevallen dat de Arabische letter 'ayn ongeveer net zo klinkt als de Duitse finale r.
    Deze kan ook voor en klinker worden uitgesproken, bv. in het woord 'ayn zelf, dat oog betekent. Deze klank wordt in de Latijnse transcriptie van het Arabisch vaak weergegeven door een soort omgedraaide apostrof of een kleine, hooggeplaatste c. In het Somalisch gewoon door een c, en in het Maltees door gh met en streepje door de h. Beide laatste talen gebruiken een Latijns alfabet.

    Beantwoorden
  2. Ingmar zegt

    1 september 2012 om 07:37

    Overigens: het Arabisch heeft nog een andere r-achtige letter, de ghayn, die klinkt als onze uvulaire r of de g in wagen /ɣ/ .
    Daarnaast heeft het Arabisch ook de gewone r, die als tongpunt r wordt uitgesproken, behalve in sommige Joods-Arabische dialecten waar hij gebrouwd/uvulair is en zodoende samenvalt met de gh.
    Dit is treffend als men bedenkt dat ook de Europese Joden de r vrijwel altijd brouwen, ook in bv. het Italiaans en andere talen.
    In het Maltees zijn juist de 'ayn en ghayn samengevallen en worden beide als gh (de h weer met zo'n streepje door het steeltje) geschreven. De uitspraak hiervan is min of meer stom, maar heeft wel invloed op de klinkers die er omheen staan.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Afsluitdijk

De bus rijdt als een kamer door de nacht
de weg is recht, de dijk is eindeloos
links ligt de zee, getemd maar rusteloos,
wij kijken uit, een kleine maan schijnt zacht.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

RAG

Een web van één draad lang
waarin een spin voer vangt,
waarop een vlieg kort zit,
beweegt, zijn poten wast,
wegvliegt en keert, niet weet
waarvoor die draad zich spant.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1894 Edgard Blancquaert
sterfdag
1849 Barthold Lulofs
1984 Leonardus Michels
1986 W.A.P. Smit
➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d