Je ziet wel eens van die kaarten waarop sommige landen wanstaltig opgeblazen zijn, terwijl andere zich nét op een paar pixels weten te handhaven. Op bijgaande wereldkaart bijvoorbeeld is Nederland nou eindelijk eens makkelijk te vinden, maar Eritrea – hoewel veel groter – nauwelijks. Dat komt doordat Nederland veel meer kooldioxide de lucht in blaast dan Eritrea, want dat is wat deze kaart in beeld brengt.
Een van die manieren ligt zo voor de hand dat het me verbaast dat ik zo’n kaart niet tevoorschijn gegoogeld krijg. Net zoals je landen groter en kleiner kunt afbeelden op basis van hun bevolkingsomvang, zou je dat ook met talen kunnen doen. Dit plaatje van de Europese talen komt een heel klein beetje in de buurt, maar jammer genoeg is het geen káárt: er wordt geen poging tot geografische weergave gedaan.
Omdat we de vorm van veel taalgebieden niet zouden herkennen, is het waarschijnlijk beter om op zo’n kaart gewoon landen af te beelden, afgeslankt of vetgemest om hun bevolkingsomvang aan te duiden, en vervolgens elke taal met een kleur weer te geven. Het aantal Nederlandstaligen zou dan dus gesymboliseerd worden door een flinke pakweg groene vlek die een tamelijk zwaarlijvig Nederland en Noord-België zou omvatten. Het Noorse taalgebied zou er veel tengerder uitzien, omdat veel minder mensen Noors spreken dan Nederlands – zie Noorwegen op het kaartje hierboven. Het zou trouwens nog te overwegen zijn om het Noors bijna dezelfde kleur te geven als het Deens, omdat die twee zo op elkaar lijken.
Die laatste suggestie brengt me op de andere manier waarop dit soort ‘verwrongen’ kaarten iets zinnigs over taal zouden kunnen vertellen. Er bestaan methodes om te meten hoezeer dialecten van elkaar verschillen. De cijfers die dat oplevert, kun je omzetten in kilometers. En die ‘taalkilometers’ zou je kunnen weergeven op een kaart. Mijn meetkundige en cartografische kennis zijn lang niet toereikend om te beoordelen hoe moeilijk of makkelijk dat is. Mijn taalkundige kennis (recent verworven, met dank aan Charlotte Gooskens van de RUG) doet me vermoeden dat in ieder geval voor Nederland en Vlaanderen zo’n kaart best mogelijk is, want de gegevens zijn er al – dit kaartje van de RUG en het Meertens Instituut is erop gebaseerd.
****
Ik herinner me ooit een handgetekende fantasiekaart van Nederland te hebben gezien waarop Limburg inderdaad extreem ver doorliep naar het zuidoosten. En ik meen me te herinneren dat die tekening verband hield met het boek In de bergen van Nederland van Cees Nooteboom. Weet iemand waar die afbeelding te vinden is?
Die kaart met Limburg uitgerekt tot aan de Middellandse zee staat op de achterflap van Nootebooms boek.
Dank je!
Miet Ooms attendeert me op deze kaart (waarvoor dank), die dialectafstanden in cijfers uitdrukt. Mijn vermoeden dat West-Nederland zou krimpen lijkt wel te kloppen. Het Fries is buiten beschouwing gelaten, waardoor de cijfers aan weerszijden van de Afsluitdijk elkaar niet zo veel ontlopen. Zuid-Limburg blijkt qua dialect inderdaad ver weg te liggen, en in iets mindere mate geldt dat ook voor Noord-Groningen.
De cijfers op deze kaart geven alleen de afstand tot de standaardtaal aan. Hoe groot de afstanden tussen de dialecten onderling is. Zowel in oostelijk Vlaams-Brabant als aan de West-Vlaamse kust staat een 8, en trouwens ook in Bunschoten-Spakenburg, maar dat zal niet betekenen dat die dialecten nauwelijks van elkaar verschillen. Ik ben nieuwsgierig of het mogelijk is om zulke onderlinge verschillen óók weer te geven door de kaartte vervormen. Misschien heb je altijd één ijkpunt voor de hele kaart nodig.
Een dergelijke kaart lijkt me eigenlijk niet te maken. Denk bijvoorbeeld aan het Stadsfries. Dat ligt dichter bij het Hollands dan het echte Fries, maar bevindt zich als een 'eiland' in Friestalig gebied. Als je dus de afstanden geschikt wilt houden, zul je Leeuwarden tussen de rest van Friesland en de rest van Nederland moeten plaatsen (ergens op de Afsluitdijk waarschijnlijk). Dat levert dus ammenooitniet iets op dat op een normale kaart lijkt. In plaats daarvan zul je denk ik over moeten gaan op een diagram met daarop een punt voor elk onderzocht dialect.
Inderdaad, voor het probleem van die dialecteilanden zie ik ook geen elegante oplossing. Al vind ik je eigen suggestie wel mooi gevonden.
In het stukje hierboven dat begint met 'Miet Ooms' ontbreekt een zinsdeel. In de tweede alinea staat: 'Hoe groot de afstanden tussen de dialecten onderling is'. Daar moet nog achter: 'is niet te zien'.
Vgl.:
http://www.theatlanticwire.com/global/2011/11/worlds-languages-according-twitter/44690/
http://www.worldmapper.org/display_languages.php?selected=626
Die eerste kende ik; is inderdaad weer een andere manier om taal cartografisch mooi te verwerken. Minderheidstalen zijn in deze methode wel de pineut, omdat die statistisch ten onder gaan in een zee van standaardtalen. Het gaat hier immers om schrijftaal, niet om spreektaal.
Die tweede kende ik niet, en wat een geweldige & bizarre kaart is dat!
Dank voor de links.