• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Oorrijm

29 november 2012 door Jan Stroop Reageer

’t Stukje van Bas Jongenelen  over oogrijm (Neder-L van 26 november) herinnerde me aan een versje van Constantijn Huygens dat je vanwege de rijmwoorden als een geval van oorrijm zou kunnen zien. Nu is rijm altijd een kwestie van klankovereenkomst, maar in dit geval speelt ’t oor toch een bijzondere rol. ’t Versje dateert van 21 April 1685: 
Masteluijn.
Tom is geneight
To studie at night,
Most of his cares
Zijn by de kaers.


Masteluin is de naam voor een zaaigoed dat bestaat uit een mengsel van gelijke delen rogge en tarwe. Tot in 18e eeuw werd dat masteluin zaaien nog gedaan. Van ’t meel werd brood gebakken, dat ook masteluin genoemd werd. Tegelijk is het woord ook in figuurlijke zin in gebruik geweest. Zoals in deze zin uit het WNT:  “Dat de (Rijnsburgze Broederen) voor masteluyn, dat is half Arminiaans, half Doopsgezind, de monstering konnen passeren”, GOEREE, K. e. W. Hist. 678.
Masteluin is een leenwoord. ’t Gaat terug op ’t Oudfranse mesteillon, dat weer een afleiding is van mesteil, dat ontstaan is uit ’t Latijnse mistus ‘gemengd’. Huygens’ mengsel bestaat uit de vermenging van twee talen, een grap die van alle tijden is, maar die in dit geval ook informeert over de uitspraak van twee Nederlandse klinkers die in de tweede helft van de 17e eeuw ter discussie stonden, de ei en de aa. De meeste taalbouwers wezen bij de ei de nieuwe uitspraak ai af, maar bij de aa keurden ze juist de oude uitspraak ae af. 
Om te weten te komen welke rijmklanken Huygens bedoeld heeft, moeten we nagaan hoe de Engelse woorden night en cares in zijn tijd geklonken hebben. De klinker in cares was in deze periode door veranderingen in het Engelse klinkerstelsel, de  Great Vowel Shift,  [ɛː] geworden.
De lange [i] was via [ei] of [əi] verlaagd tot [ai]. Maar de klinker in night is van oorsprong geen lange [i]. Dus moeten we op een andere manier zijn toenmalige  kwaliteit vaststellen.
Een beproefde  manier is te kijken naar ’t rijm. Ik heb daarom in de sonnetten van Shakespeare gezocht naar rijmparen waarbij van de twee woorden één onmiskenbaar een oorspronkelijk lange [i] heeft. Die i werd al Shakespeares tijd als ai uitgesproken, zeggen de deskundigen. In sonnet 21 vond ik write [wrait] ‘schrijven’, dat daar rijmt op bright dat dus als [brait] uitgesproken moet zijn. Dit bright rijmt in sonnet 28 op night [nait] en zo ben ik waar ik wezen wil, want ik mag nu toch wel aannemen dat Huygens ook een rijmpaar met [ai] bedoeld heeft.   
Door geneight te laten rijmen op night neemt Huygens de populaire Hollandse uitspraak [ai] op de korrel of misschien juist de taalmeesters die die uitspraak veroordeelden. Ook bij het tweede rijmpaar verdenk ik Huygens ervan dat ie een klank schrijft die op het eind van de 17e eeuw niet meer ‘comme il faut’ was. Aangezien de lange [a] in Shakespearse tijd [ɛː] geworden was moet Huygens met kaers in fonetisch opzicht dit bedoeld hebben:
Most of his [kɛːrs]
Zijn bij de [kɛːrs]
(‘hij maakt zich ’t meest zorgen om zijn kaars’) 
Omwille van de taalgrap durft Huygens zich dit rijk rijm, anders een bewijs van armoede, kennelijk wel te permitteren. ’t  Is ook oorrijm, want door de Engelse woorden  te beluisteren weten we hoe de Nederlandse geklonken moeten hebben.
Maar wie zou toch die Tom zijn?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Jan Stroop, rijm

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Margriet Westervaarder • gelegen in een nest

gelegen in een nest
van dons en klein venijn
de takjes dagelijks herschikt
zacht mos en doornig groen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ALSOF IK ER NIET GEWEEST BEN

Ik stel er prijs op na ergens gelogeerd te hebben geen sporen achter te laten. Zo wordt logeren een soort inbreken – trouwens, het hele bestaan lijkt er op.

Bron: Barbarber, september 1969)

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1830 Eelco Verwijs
sterfdag
1989 Willem Beuken
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d