Het wonderlijkste taalverschijnsel van onze tijd is hoe groot en machtig het Engels wordt, en hoe weinig daarover gediscussieerd wordt.
Nog nooit in de wereldgeschiedenis heeft enige taal zo’n sterke positie gehad – je hoort er eigenlijk nooit iemand over, het wordt gezien als een natuurverschijnsel. Maar het gebeurt.
De nieuwe voorzitter van de Eurogroep, Jeroen Dijsselbloem, sprak gisteren de zuid-Europese landen toe, en deed dat volgens het verslag in de Volkskrant in het Engels (‘I’m a social-democrat’), terwijl er slechts één euroland is waarin het Engels de officiële taal is, Ierland, en dat ligt niet in het zuiden.
Het is niet mijn bedoeling om Dijsselbloem te bekritiseren om dat interview. Ik gebruik zelf bijna iedere dag Engels, en ik zie er de voordelen van in. Maar opvallend is het wel: een sociaal verschijnsel dat zo zonder enige politieke discussie almaar voort kan schrijden.
Of die redenering per se klopt, weet ik niet. Zou het Engels niet ook ooit een crisis kunnen doormaken zoals de euro nu omdat de mensen er niet meer in geloven? En gaan social-democrats daar dan iets aan doen?
Dezelfde Bram de Swaan heeft mij weleens gesuggereerd dat we op het Meertens Instituut eigenlijk een soort dijkwacht zouden moeten installeren: wat onderzoekers die af en toe langs de dijken van het Nederlands fietsen om te kijken of er ergens zwakke plekken aan het ontstaan zijn, waar het Engels doorheen begint te sijpelen of waar je zelfs op termijn een doorbraak zou kunnen verwachten. Wij hebben dat nooit gedaan – niemand doet het (ook de Nederlandse Taalunie niet, die misschien een logischer uitvoerder zou zijn voor zo’n taak).
Nogmaals, ik denk niet dat er reden is voor zorg; het zal vast wel loslopen allemaal. Er is wel reden voor verbazing: waarom is er zo weinig zorg, zo weinig protest? De clubjes die tegen het Engels strijden zijn allemaal marginaal en onbelangrijk. Waarom is dat zo? Wat zegt het over onze samenleving?
Er zijn wel mensen die sich daar mee bezig houden, maar dan niet in het Nederlands (b.v. Ulrich Ammon http://www.ifa.de/en/pub/kulturreport-fortschritt-europa/progress-europe/ammon/ ). Het is uiteindelijk niet een probleem van taalwetenschap maar van politik. In principe zou iedereen binnen de EU zijn eigen taal kunnen praten omdat sowieso alles wordt vertaald. Echter blijkt het dat iedereen wil laten zien dat hij/zij cosmopolite is en dus Engels praat.
Twee dingen. Eén: de reden waarom het Engels zo vanzelfsprekend is, is niet (alleen) omdat je dan meer gesprekspartners hebt, want dan kan je even goed Chinees of Arabisch spreken. Veel belangrijker is dat het Engels intussen de algemeen aanvaarde en dus vanzelfsprekende taal voor internationale contacten, politiek, zaken, economie, wetenschap is. Als je dus in zo'n context voor een publiek spreekt, dan gebruik je die taal. En daaruit vloeit twee: uiteraard kan Engels in een crisis geraken. Vraag maar aan het Latijn en het Frans. 😉
@Miet: maar vraag het niet an de paus, die heeft nog steeds een Latijnse accent als die Italiaans spreekt 😉
Het wonderlijkste taalverschijnselen?
Wat het overdadige gebruik van Engels over onze samenleving zegt is dat we allemaal kuddegedrag tonen. Het staat immers oh zo interessant als je een gesprek kunt larderen met onnodig Engels en dan met die verfoeilijke Nederlandse uitspraak. Op de televisie is er bijna geen reclame meer te horen in vlekkeloos Nederlands en als men het heeft over de Emsterdem fesjion wiek of een laif uitzending word ik geestelijk onpasselijk. Engels is een wereldtaal die we allemaal zouden moeten beheersen maar waarom dat ten koste moet gaan van onze eigen taal is me al vele jaren een raadsel.
Het kan wel zijn dat Engels tegenwoordig aanvaard wordt voor internationale contacten, economie, wetenschap enz., maar dan toch voornamelijk in de Noordelijke landen. In het Zuiden (Frankrijk inbegrepen),is de kennis van het Engels doorgaans nog beneden alle peil (daar zijn al eerder studies over gemaakt). Bovendien blijft dat gebruik van het Engels in de Eurozone nog steeds een oneerlijke zaak, indien dat slechts 1 land rechtstreeks bevoordeelt (Ierland in casu). Zolang men zich halsstarrig en tegen beter weten in blijft verzetten tegen een neutrale taal zoals het Esperanto, zou iedere politicus in internationale context zich in zijn eigen taal moeten uitdrukken, indien die tot de officiële talen van de instelling in kwestie behoort, in dit geval dus Nederlands. Slechts op die manier kan de marginalisering van de nationale talen worden afgeremd.
Ik vind de verklaring 'kuddegedrag' niet zo interessant. Alle taalgedrag is kuddegedrag; je kunt nu eenmaal moeilijk op eigen houtje je eigen taal gaan verzinnen, ook al zou die aantoonbaar beter zijn dan alle bestaande theorieën. U doet weinig meer dan een aantal verschijnselen opsommen die laten zien dat het Engels wordt overgenomen, maar de vraag is *waarom* dit zo is.
Dit is een beetje off-topic, maar volgens mij spreekt de paus toch eerder met een Duits accent. Vorig jaar wekte hij in ieder geval nogal wat opzien daar op te roepen: 'pasta con la violenza!' (in plaats van 'basta' – stoppen met het geweld – leek hij dus een nieuw pastarecept te suggereren).
Het zijn niet alleen politieke en economische factoren die ertoe hebben bijgedragen dat het Engels tot wereldtaal is uitgegroeid. Er is ook een historisch taalkundig aspect. Immers, het Engels is binnen de Europese taalfamilies een vreemde eend in de bijt: het heeft eigenschappen van zowel de Germaanse taalfamilies als Romaanse taalfamilies. De basis is Germaans: gesproken door de Angelsaksen. Na de Normandische invasie in 1066 kwam daar de taal van de nieuwe, heersende klasse bij: het Frans. Die beide talen zijn samengesmolten tot het huidige Engels. Er zijn dus heel veel taalsprekers die het Engels herkenbaar vinden: Germaanse taalsprekers (Nederlanders, Duitsers, Scandinaviërs) en Romaanse taalsprekers (Fransen, Spanjaarden, Italianen). Elk herkent 'hun' onderdelen in het Engels. Ziedaar het belang van een lingua franca.
@Marc: je bedoelde waarschijnlijk 'voort te schrijden' ipv 'schrijven'.
@ik heb onlangs twee boeken gelezen die beide kritisch ingaan op de status van het Engels als wereldtaal: Nicholas Ostler, The last lingua franca (die vermoedt dat het Engels ook wel weer een keer uit de gratie raakt) en David Bellos, Is that a fish in your ear? (die denkt dat het Engels voorlopig nog wel courant zal blijven; ook al omdat 'het Engels' waar we het dan over hebben, zich gedeeltelijk – en tot hun verbijstering – verwijdert van wat de moedertaligen denken dat Engels is of moet zijn). Wie overigens een uitgever weet om dat laatste boek in het Nederlands uit te geven, want het is razend interessant over vertalen in het algemeen: hij of zij melde zich.
Felix van de Laar
Had Dijsselbloem die landen (en de verzamelde pers) dan in het Nederlands moeten toespreken? En zeker na elke zin stoppen om alle tolken hun werk te laten doen?
Wat maken we ons toch druk om de positie van het Engels. Binnenslands vormt het totaal geen bedreiging voor het Nederlands, Engels in reclame is alleen interessantdoenerij. Gaat wel weer over.
Het enige nadeel van bv. Engels als lingua franca is dat native speakers van het Engels dan in het voordeel zijn, en dat is soms oneerlijk.
Dan toch maar Latijn als lingua franca in Europa invoeren? Goed voor de werkgelegenheid van classici!
Engels wordt mi tever doorgevoerd. Er is geen transportbedrijf meer dat niet logistics in zijn naam heeft. Op een laadpunt staat "Gate". Maar het is niet waar dat het Engels alles overheerst. Dat denken wij in Nederland. Er is een waterscheiding tussen Engelstalige landen en landen die Frans, Spaans Portugees en/of Italiaans spreken. Dit verschijnsel is ook in de wetenschap duidelijk. Wij schijnen echter dingen alleen nog serieus te nemen als het in het Engels is. Dat is een vernauwing en beperking van het blikveld.
… en 'violenza' is dann een soort van mosselen 😉 Ik bedoelde inderdaad niet de accent maar wel de uitgang van de woorden. Hij lijkt volgens mij de woorden vaak in het Latijns te declineren als hij Italiaans spreekt.
Mijn stelling is nu juist: afgezien van een klein groepje maakt bijna zich niemand druk om de positie van het Engels. Het gaat er ook niet om of het wel of niet een bedreiging vormt van het Nederlands; maar er is wel wereldwijd iets heel bijzonders aan de hand.
Uw reactie 'Had Dijsselbloem … dan in het Nederlands moeten toespreken', is daar een illustratie van. Kennelijk zijn er voor u slechts twee keuzen: Nederlands of Engels. Nog niet zo lang geleden had Dijsselbloem ook bijvoorbeeld voor het Frans kunnen kiezen als hij Zuid-Europa wilde toespreken; of was de mogelijkheid van het inhuren van een serieuze tolk (of meerdere tolken, voor ieder van de talen).
U leeft daarentegen in een wereld waarin het heel gewoon is dat mensen Engelsen spreken met elkaar. Het is best mogelijk dat dit de beste van alle mogelijke werelden is, maar het is vreemd dat er geen discussie over is, en dat anoniemen zoals u ook ongeduldig worden zodra iemand e.e.a. ter discussie stelt.
@laatste anoniem: Dijsselbloem had het idd net zo goed in het NL kunnen doen. Het zal wrsl alsnog vertolkt moeten worden, dus vanwaar die extra moeite?. Ik vind het wel triest dat onze politici liever worstelen met een vreemde taal dan dat ze profiteren van het feit dat het NL een officiële U-taal is en ze zichzelf de kans geven zich te concentreren op het overbrengen van een boodschap. Moeten wij ons soms schamen voor onze taal?
Verder volkomen eens met blutch1!
U-taal = EU-taal excuses.
Waterscheiding?
Weleens in Berlijn geprobeerd je te redden met Engels?
Laten we blij zijn dat we in Nederland (nog) meerdere talen leren!
Dat lijkt me een groter voordeel dan Engels als moedertaal te hebben en daardoor het de moeite niet waard te vinden een andere taal te leren.
Het feit dat wij nu steenkolenengels spreken is te "danken" aan die oude Duitsers, die het nodig vonden een wereldoorlog te starten wegens hun Versaillefrustraties. Esperanto was bedacht door een Poolse jood dus dat kon nooit goed zijn en moest vervolgd worden. Stalin wilde het niet omdat die bang was dat dan iedereen met iedereen van gedachte zou kunnen wisselen. Het Marshallplan bracht het Engels nog sterker voor het voetlicht en al het goede kwam daarna uit de VS dus moest er Engels worden gebruikt en geleerd. Kees Boeke heeft het nog 's geprobeerd bij de prinsesjes en recentelijk deed Claude Piron tot aan zijn dood zijn best het aan het verstand te peuteren. Het helpt niet: We willen geen taal opgelegd krijgen of het nou goed voor ons is of niet…
"[…] terwijl er slechts één euroland is waarin het Engels de officiële taal is, Ierland, en dat ligt niet in het zuiden."
En Malta dan?
Interessante kwestie overigens, de analyse van talen als economisch goed spreekt me in eerste instantie wel aan. Ik weet alleen niet of de genoemde consequentie – er kan er uiteindelijk maar 1 overblijven – wel reëel is. Ik maak me eigenlijk bijzonder weinig zorgen over het Nederlands, en kan me ook al niet opwinden over al dat Engels in de EU. Het Swahili heeft ook maar weinig moedertaalsprekers, maar fungeert toch prima als Oost-Afrikaanse lingua franca. Deze talen vervullen blijkbaar een functie die de andere aanwezige talen om historische, economische, politieke of wellicht taalkundige redenen niet (kunnen) vervullen, op dit moment.
Wat het gebrek aan breed gedragen protest betreft: volgens mij zien de meeste mensen gelukkig in dat zolang zij nog Nederlands spreken deze taal heus nog wel even overleeft, en dat al te hard hameren op het spreken van de eigen moedertaal in internationaal verband voornamelijk contraproductief werkt voor relatief kleine groepen. En misschien vinden mensen het stiekem ook wel fijn om te kunnen pronken met hun talenkennis.
reactie op dhr van Oostendorp: daar zegt u zo iets!de weerstand die men dikwijls aantreft tegen de voortwoekerende Engelse zwam, vindt niet zelden zijn oorsprong in de belachelijke wijze waarop mensen het Engels (menen te) gebruiken, door hun accent of woordkeuze of valse vrienden of of of. Een taal kan op die wijze ook slachtoffer worden van haar eigen succes. Anderzijds, pasta-grappen brengen dan toch wat vrolijkheid binnen, daar valt veel voor te zeggen (by the way, bedankt ervoor). Willem.
Wat ik vooral wil zeggen: ja, de dominantie van het Engels wordt gezien als natuurverschijnsel, maar waarom zou het iets anders zijn? Talen zijn natuurlijke verschijnselen in mensenmaatschappijen. En taalveranderingen en -verhoudingen daarmee ook. Een beetje zoals inflatie in de economie; natuurlijk zijn er economische en politieke oorzaken aan te wijzen, maar het blijft een natuurlijk verschijnsel binnen het systeem. Over inflatie is voor zover ik me ervan bewust ben ook geen breed gedragen discussie aan de gang, hoogstens over praktische gevolgen en hoe die aangepakt kunnen worden.
Misschien is het antwoord op je vraag wel: juist de opvatting dat de dominantie van het Engels een maatschappelijk verschijnsel is, met de verzwegen assumptie dat daartegen geen verzet mogelijk is, maakt het voortschijden van die dominantie – excusez le mot – een self-fulfilling prophecy.
De vergelijking met inflatie is interessant; je formuleert hier een aantal inzichten die tot nu toe in de discussie juist ontbreken. Misschien hebben we hier inderdaad te maken met een 'natuurverschijnsel' waaraan we weinig kunnen doen (en die mogelijk zelfs tot een positief resultaat leidt); maar op zijn minst zou je verwachten dat er dan wordt gesproken en gediscussieerd over de 'praktische gevolgen en hoe die aangepakt kunnen worden'.
Wat dat betreft is er dus wel een verschil in het publieke denken over economie en dat over taal – ook onder de twee betrokken beroepsgroepen. Veel economen zijn, naar mijn bescheiden waarneming, op zijn minst af en toe bezig met het formuleren van beleidsaanbevelingen. Dat is per definitie gegrondvest op de pretentie dat je zulke aanbevelingen kunt doen, dat er beleid mogelijk is, en dat geleerden iets kunnen zeggen over dat beleid. Bij taalkundigen ontbreken dergelijke ambities vrijwel geheel, zeker op deze macroschaal. Er zijn wel taalkundigen die je kunnen adviseren over micro-problemen zoals het meertalig opvoeden van je kinderen o.i.d., maar er zijn nauwelijks geleerden (hierboven werd Ammon als een uitzondering genoemd) die proberen een visie te ontwikkelen of uit te dragen op de manier waarop de internationale taalsituatie moet worden ingericht.
Het bovenstaande is, net als dit, geschreven door een specifieke redacteur, namelijk Marc van Oostendorp.
Engels wordt ook gezien als de internationale taal van de wetenschap, net zoals Latijn dat in vorige eeuwen was. Nu zitten er in mijn phd-klasje ook buitenlanders (Duitsers) en de voertaal is daarom Engels, maar ik vermoed dat een deel van het docenten-corps ook graag Engels spreekt om te laten zien hoe intellectueel ze zijn. Ze hebben weliswaar een slechte uitspraak en leggen de klemtoon vaak verkeerd, maar vinden het desondanks niet nodig een Engelse cursus spreekvaardigheid te volgen. Anderen zijn blij als de buitenlanders er niet zijn, zodat ze in hun vertrouwde nederlands college kunnen geven
Taalkundigen die aan beleidsbeïnvloeding willen doen: liever niet eerlijk gezegd. Voor je het weet komen er begrippen als 'volk', 'identiteit' en 'eenheid' aan te pas. Bij de verspreiding van het Engels ligt er zo geen masterplan aan de basis denk ik: de taal is eerder een bijproduct van de Amerikaanse culturele en economische suprematie (Hollywood, economische macht enz.).
Een mooie aanzet tot discussie is gegeven door François Grin uit Genève: 'Coûts et justice linguistique dans l’élargissement de l’Union européenne'. De verschillende mogelijkheden om met de Brusselse spraakverwarring om te gaan (zoals: alles in het Engels/Esperanto, alles in twee of drie talen, alle vertalingen via Engels/Esperanto/een paar talen, niets doen) wil hij vergelijken op basis van vier criteria (kosten voor de EU, kosten voor mensen die een vreemde taal moeten leren, betrouwbaarheid van de communicatie, billijkheid). Alles in het Engels is bijvoorbeeld niet zo billijk, want dat geeft de Engels en Ieren en Maltezen (?) een onbillijke voorsprong. Esperanto is heel billijk, maar er zijn dan wel veel mensen die het nog moeten leren. De reactie van menige taalkundige zal geweest zijn: ga er niet over discussiëren, het gaat allemaal vanzelf. En we zien wel wie er wint (het Engels dus).
Volgens mij raak je daar aan een wezenlijk punt. In mijn waarneming worden aanbevelingen over economisch beleid tegenwoordig (in het post-Marxistische tijdperk) gedaan vanuit het idee dat we 'nou eenmaal' in een bepaald economisch systeem leven, iets met vrije markt, en dat de uitwassen/praktische nadelen die dat systeem op individueel en maatschappelijk niveau veroorzaakt kunnen worden bijgestuurd. Welke verschijnselen van het systeem als nadelig worden gezien, en welk type maatregel geschikt is, hangt dan o.a. af van de politieke visie van de betreffende aanbeveler. Individu-gerichte analyses en aanbevelingen (grofweg: liberaal) zijn vaak anders dan gemeenschap-gerichte analyses en aanbevelingen (grofweg: sociaal-democratisch).
Het zou een interessant macro-sociolinguistisch project zijn om deze vergelijking verder door te voeren. Wat zijn de eigenlijk de individuele belangen, en wat de gemeenschapsbelangen, in internationale taalkwesties? Welke eenheid zou corresponderen met een 'individu'? Een enkele taalgebruiker? De moedertaalsprekers van een taal? Alle sprekers van een taal? Welke gemeenschappen en gemeenschapsniveaus zijn relevant? En wat voor maatregelen zouden mogelijk zijn, en wat voor effecten hebben die op verschillende niveaus?
Ik heb het gevoel dat de titel van je stukje misschien wel relevanter is in het kader van deze discussie dan op het eerste gezicht lijkt 😉
De oorzaak? Amerikanisme.
@Guy Bourgeois begrijp me niet verkeerd, ik ben er ook niet voor dat taalkundigen aan beleidsbeïnvloeding gaan doen, ik liet me alleen even meeslepen door een vergelijking met de economen. Ook denk ik niet dat er een soort complot gaande is; maar daarom was Mirjams vergelijking met de inflatie ook verhelderend. Daar zit ook geen complot achter, en toch denken mensen na over de consequenties ervan. Dat hoeft niet in termen van volk e.d. te zijn, maar kan op een wat verlichter manier gebeuren.
@Peter, er is natuurlijk wel degelijk een soort politieke gedachte wijdverbreid onder taalkundigen, namelijk dat we uitstervende talen niet zomaar van de aardbodem moeten laten verdwijnen, maar op zijn minst moeten documenteren en voor de gemeenschap beschikbaar moeten houden. En zelfs dat 'we zien wel wie er wint' gebeurt nu eigenlijk nauwelijks; althans, we zijn niet bezig met erg nauwkeurig te observeren hoe dat allemaal in zijn werk gaat.Terwijl in mijn ogen zelfs zo'n detail als dat Dijsselbloem inmiddels dus ervanuit gaat dat hij met Z-Europeanen Engels praat, waanzinnig interessant is.
Maar hij heeft wel gelijk. Amerikanisme is namelijk kuddegedrag.
Ja, dan is het misschien alleen omdat men (jong en oud) het interessant vindt om zijn kennis van de Engelse taal te etaleren. In een cultuur waar het verkopen van gebakken lucht heel normaal is, is het de makkelijkste manier om te laten zien dat je niet helemaal van de straat bent if you know what I mean. Misschien moeten we het ook zien in het verlengde van het gegeven dat de Nederlander over het algemeen niet trots op zijn land is en dus ook niet trots op zijn taal.
Het probleem met die 'interessanterigheidshypothese' is: waarom zou men dat dan doen met het Engels? Door te laten zien dat men een mondje Duits of Frans spreekt kan men nog veel beter laten zien dat men 'niet van de straat is'.
Het gaat mij dus niet zozeer om het opgeven van het Nederlands in deze situatie als wel om het opgeven van alle andere talen.
Ik vraag me af of het niet ongelovelijk Nederlands is om er maar vanuit te gaan dat de hele wereld Engels spreekt? Ikzelf woon al jaren in de binnenlanden van Spanje en kan jullie mededelen dat hier heel weinig over de grens gesproken wordt. Het is ook verbluffend om te zien hoe creatief hier omgegaan wordt met het Engels. Alles wordt vertaald, en niet zoals in Nederland overgenomen en dan ´en´ erachter zetten, maar heel creatief en wat bijzonder fraai is om te zien maar goed dat is weer een ander thema.
Het valt mij elke keer op als ik bezoek uit Nederland krijg en het Nederlands bezoek meng met mijn Spaanse familie en/of vrienden die geen woord Engels spreken. Ook al zeg ik honderd keer dat zij geen Engels spreken, blijven de Nederlanders maar contact zoeken in het Engels…. Ze kunnen net zo goed verrekt Fries spreken of plat Vlaams.
Mijn vrouw heeft nooit in Nederland gewoond spreekt aardig Nederlands en doet heel erg haar best onze taal zo goed mogelijk te spreken en te begrijpen toch schakelen veel Nederlanders met haar op het Engels over wat beledigend voor haar is en frusterend. Nu wijk ik misschien wat van het thema af maar ben wel onder de indruk dat wij geen ´taalbewustzijn´ hebben en dat wij enorm onverschillig zijn naar onze taal toe en dat het daardoor eerder een Nederlandse kwestie is dan een internationale. In Spanje wordt er wel eens geklaagd over het Engels maar aan de andere kant interesseert het ze hier niet zo want de wereld die Spaans spreekt is aardig groot en de mensen zijn zich bewust van hun taal en cultuur
Rutger: ik ben het helemaal met je eens dat het gedrag van die Nederlanders tegenover je Spaanse familie en al helemaal tegenover je vrouw tenenkrommend irritant is en heel akelig voor je vrouw. Het komt me bovendien maar al te bekend voor, dus er is vast wel sprake van een tendens. Het zou me ook niet verbazen als dit een Nederlandse specialiteit was.
Maar ik moet wel één ding tegen je betoog inbrengen: in alle landen van de EU neemt de kennis van het Engels al jaren toe, ook in Spanje.
Bram de Swaan heeft mij weleens gesuggereerd…….
Kun je iemand suggereren?
Taal is nooit neutraal en daarom moeten we onze eigen taal (vanwege onze soevereiniteit) in ere houden. Dat is een prima en logische basis om daarnaast andere talen zoals het Engels te leren spreken.