De auteur van deze bijdrage is samensteller van de Nederlandse Poëzie Encyclopedie (NPE); het online naslagwerk over Nederlandstalige dichters en dichtbundels vanaf 1900. De belangrijkste bronnen voor het onderzoek zijn de catalogi van de Koninklijke Bibliotheken van Nederland en België, van de British Library, van de Poëziecentra te Gent en Bredevoort, de Brinkman’s Catalogi, de diverse edities van het Lectuur Repertorium en de circa 2500 poëziebloemlezingen uit het te onderzoeken tijdperk.
In eerste instantie lijkt het op een ‘normale’ bloemlezing, bestemd voor het katholieke middelbaar onderwijs[1]. Pater Maxilimilianus maakte een keuze uit het werk van vijftig destijds vrij bekende dichters, van Herman van den Bergh tot en met Gerard Wijdeveld, inclusief poëzieknallers als Anton van Duinkerken, H. Marsman, J. Slauerhoff en S. Vestdijk. Alle namen in dit boek zijn bij eerder onderzoek al opgedoken – dus wié er instaan is niet bijster verrassend.
En zijn wel wat andere verrassende zaken. Zo valt in het voorwoord de term “oudere jongeren” – waarvan ik altijd gedacht had dat dit door Kees van Kooten, ergens in de jaren negentig bedacht was. Dat moet dus zijn: herbedacht, want pater Maximilianus doelde daarmee al in 1940 op dichters van veertig jaar of ouder.
Maar veel verrassender – al is dat niet het juiste woord – is wie ontbreken.
Het voorwoord is gedateerd op ‘Pasen 1940’ (= 24 maart 1940) – dus vóór de bezetting. Nu is de datering van boeken uit de periode 1940-1945 vaak een heikele zaak. Om Duitse censuur te ontlopen werden veel werken niet of geantedateerd. In dit geval is het echter 100% duidelijk dat het werk uiterlijk begin september 1940 verschenen is, omdat de verschijning in een krant van 9 september 1940[2] gemeld staat. Destijds zat er nooit veel tijdsverschil tussen het uitkomen van een boek en signaleringen ervan in kranten, ergo: dit werk zal in op zijn vroegst in augustus en op z’n laatst in september 1940 zijn uitgekomen.
Op 22 mei 1940 klopte een delegatie van Nederlandse boekhandelaren bij Willy Janke, hoofd van het Duitse Referat Presse aan, met de vraag welke boeken de bezetter wilde verbieden. Janke werd door de vraag overvallen en vertelde de delegatie zelf maar een lijst op te stellen. Dat gebeurde diezelfde dag nog.[3]
De boekhandelaren waren bang in de toekomst met een voorraad verboden en dus onverkoopbare boeken
opgezadeld te zitten. Vandaar hun haast en ijver. En masse retourneerden ze na verschijning van de lijst boeken van joodse, communistische, socialistische en/of antinazistische auteurs aan de uitgeverijen. Alleen al uitgeverij Querido noteerde daardoor op 31 mei 1940 een schade van 40.000 gulden (omgerekend naar nu: ruim 300.000,- euro).[4, 5]
Zou dat de reden zijn waarom de samensteller of de uitgever in het late voorjaar of in de zomer van 1940 vrijwel alle joodse dichters uit de bloemlezing verwijderde? Uit angst voor een eventueel toekomstig verbod – terwijl eerst in de loop van 1941 joodse auteurs het publiceren onmogelijk werd gemaakt. Of waren zij ook al uit de eerste druk, uit 1933, geweerd?
Wat verder opvalt is het ontbreken van werk van welke vrouwelijke dichter dan ook. Vasalis? Clara Eggink? De destijds veel geroemde en zeer katholieke Maria Dietse? Truus Gerhardt? Geen enkel gedicht van hen is opgenomen.
Het is jammer dat deze vragen niet meer aan de samensteller, pater Maximilianus (kloosternaam van P.J.M. Van Dun, Moerdijk 1884 – Oosterhout, 1963), gesteld kunnen. Wat rest zijn constatering en verwondering.
© Bart FM Droog, 10 januari 2013
———-
Bronnen
[1] Anton van Duinkerken. Bespreking eerste druk van Langs de vele wegen. ‘Een katholieke bloemlezing’. De Tijd, 15-09-1933.
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010535992%3Ampeg21%3Ap005%3Aa0100
[2] ‘Ontvangen boeken en tijdschriften’. Limburger Koerier, 09-09-1940
http://kranten.kb.nl/view/article/id/ddd%3A010327458%3Ampeg21%3Ap002%3Aa0028
[3] Gerard Groeneveld. Zwaard van de geest. Het bruine boek in Nederland 1921-1945. Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2009 (2de druk). Blz. 321.[4] A.L. Sötemann. Querido van 1915 tot 1990. Een uitgeverij. E. Querido’s Uitgeverij B.V., Amsterdam, 1990. Blz. 94.
[5] Centraal Bureau voor de Statistiek, 2013
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/prijzen/cijfers/extra/prijzen-toen-nu.htm
Laat een reactie achter