Kunnen studenten voortaan thuis blijven omdat we alle colleges gaan opnemen en via YouTubes uitstralen naar de wereld? Zodat zij thuis kunnen blijven zitten en ernaar kijken en ons dan kunnen e-mailen met hun vragen, die we dan op Blackboard kunnen beantwoorden? Of dit alles, maar dan met nog net wat geavanceerdere technieken?

Wanneer die vragen gesteld worden – en ze worden de laatste tijd veel gesteld – moet ik altijd even aan de Amerikaanse filosoof Hubert Dreyfus (1929) denken. Dreyfus is een van de grootste critici van het online leren. Tegelijkertijd veroverde hij de wereld al een jaar of vijf geleden met een aantal cursussen over fenomenologie (jaja) via iTunes.

Expertise

Dreyfus is inmiddels in de tachtig, en denkt al decennia kritisch na over de mogelijkheden van het gebruik van computers om mensen te vervangen. Een belangrijke rol speelt daarbij de vaststelling dat mensen een lichaam hebben, en dat we niet alleen met onze hersenen denken, maar ook met dat lichaam.

Ook voor het leren heeft die simpele vaststelling allerlei consequenties. Wanneer je iets wil leren, vooral wanneer je een vak wil leren, wanneer je dat vak helemaal wil leren beheersen, moet je dat vak leren van een meester die zich alle kneepjes al eigen heeft gemaakt. Hoe zij dat precies doet, kan ze misschien nog niet eens goed uitleggen. Nee, dat kan ze zeker niet. Expertise kun je uiteindelijk alleen maar voordoen. Tijdens het directe menselijke contact gebeuren er allerlei dingen die we enorm subtiel zijn en ingewikkeld en waar we niets van weten – en die we dus niet kunnen digitaliseren en die mogelijk ook verloren gaan in een YouTube-filmpje. Dat is geen mystiek – dat is de erkenning dat we veel dingen nog lang niet weten.

Risico

Daar voegt Dreyfus nog een veel belangrijker argument bij. Een student die zijn lerares ontmoet in de fysieke risico, neemt daarbij een risico: hij kan fouten maken, hij moet ter plekke improviseren en zelf meedoen. Veilig achter zijn scherm is dat allemaal niet mogelijk. Maar het is volgens Dreyfus juist dat risico dat je doet leren.

Je leert alleen doordat je jezelf aan dat risico blootstelt in de nabijheid van een meester die kan voordoen hoe het moet.

Dat alles geldt misschien vooral voor de fases voorbij de propedeuse en de hoorcolleges. Maar ook helemaal achterin de zaal in een hoorcollege krijg je allicht nog meer mee. Misschien niet van de zakelijke ‘inhoud’ – maar die kun je ook in een boek lezen, maar wel van het voorbeeld van de docent.

Verteller

Het ironische is, zoals gezegd, dat Dreyfus tegelijk een briljante docent is, en dat dit ook blijkt uit de colleges die je op iTunes en ook op YouTube kunt vinden. Hij doet precies wat een goede docent volgens hem moet doen: hij doet het vak voor. In zijn geval is dat, omdat hij een filosoof is, nadenken. En er komt  Ik heb weinig op met de fenomenologische filosofie, maar ik heb er de afgelopen jaren veel over geleerd omdat Dreyfus zo’n geweldig verteller is. De menselijkheid spat op de een of andere manier van de elektronen af. Wat een leraar moet dat zijn, wanneer je echt bij hem in de zaal gaat zitten.