• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Voeg! (1) Korte cursus over de syntactische theorie van Chomsky

21 augustus 2013 door Marc van Oostendorp 7 Reacties

Voor Twitteraars verklaard

Door Marc van Oostendorp


Het nieuwe collegejaar komt eraan en ik krijg zin om iets uit te leggen. De laatste versie van de theorieën van de beroemde Amerikaanse taalkundige Noam Chomsky, dan maar. Iedere lezer weet wel dat zoiets bestaat, en oude versies van de theorie (uit de jaren zestig en zeventig) zijn weleens eerder in min of meer begrijpelijke termen beschreven. Maar het ‘nieuwste’ model, dat toch al zo’n twintig jaar circuleert is dat niet. Daar ga ik de komende paar dagen verandering in aanbrengen.

De theorie gaat over wat Chomsky beschouwt als de kern van de menselijke taal: het vermogen om woorden aaneen te rijgen tot zinnen. Dat vermogen is volgens hem het meest wezenlijke aspect van de mens, mogelijk zelfs het enige dat ons anders doet zijn dan andere dieren, met name dan de mensapen.

Waarom denkt Chomsky dat? Wat kunnen we uit die eigenzinnige gedachte leren over taal? Waarom heeft die gedachte nog steeds zoveel aanhang en is er tegelijkertijd zoveel weerstand tegen?


Chomsky noemt zijn theorie minimalistisch omdat hij aanneemt dat deze kern van taal in zijn definitie heel simpel is. Ieder mens heeft in zijn hoofd een apparaatje dat zinnen kan maken, maar dat apparaatje voert in essentie slechts één handeling uit: een handeling die Chomsky Voegnoemt (‘Merge’ in het Engels): je stopt precies twee woorden in het apparaatje (deen vrouw) en dat maakt daar een nieuwe eenheid van, een woordgroep (‘de vrouw’). Chomsky is in zijn minimalistische periode (die ergens begin jaren 90 begon en nog altijd voortduurt) vooral geïnteresseerd in dat apparaatje. 

Zo’n woordgroep kun je weer samennemen met een ander woord (‘slaapt’) tot je uiteindelijk een hele zin hebt samengevoegd (‘de vrouw slaapt’). Kortheidshalve kun je dat opschrijven met haakjes:

{{ de vrouw } slaapt }

Die haakjes geven dus de geschiedenis van de zin weer, de manier waarop woorden zijn samengevoegd. 

Een belangrijke eigenschap van de Voeg-operatie is dat ze altijd precies twee woorden of woordgroepen als invoer accepteert, nooit meer dan twee en nooit minder. Dat betekent dat een woordgroep van meer dan twee woorden zoals ‘mijn arme vader’ niet in één stap in elkaar wordt gezet maar in twee. Doorgaans neemt men aan dat eerst armeen vaderworden samengevoegd en dan dit geheel gekoppeld wordt aan mijn. Dat zouden we dus als volgt kunnen opschrijven:

{mijn {arme vader}}

Omdat Voeg zo werkt, zitten alle zinnen dus in ons hoofd met dit soort haakjes: alle woorden zijn in groepjes van twee aan elkaar gekoppeld. 

De komende dagen zal ik wat voorbeelden bespreken die volgens Chomsky laten zien dat er een aantal niet-triviale eigenschappen van menselijke taal volgen uit de aanname dat menselijke zinsbouw op deze manier werkt. 

Voor het zover is, wil ik eerst een opvallende achtergrondaanname noemen die Chomsky maakt over taal. Hij gaat ervan uit dat menselijke taal niet in de eerste plaats dient om met andere mensen te communiceren, zoals de meeste mensen tegenwoordig denken; maar dat de mens het in zijn hoofd gebruikt. Chomsky zegt dat vrijwel alle taal helemaal niet buiten het hoofd komt, dat het bestaat uit flarden gedachten, tegen jezelf praten, enz. Hij sluit daarmee aan op een 17e eeuwse gedachte, dat taal primair bedoeld is om te denken.

Een consequentie daarvan is dat Voeg ook de belangrijkste (of zelfs de enige) operatie is bij het denken. Je neemt twee begrippen en voegt ze samen – dat is de enige manier om op nieuwe gedachten te komen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Noam Chomsky, syntaxis. taalkunde, Voeg

Lees Interacties

Reacties

  1. Umibozu zegt

    21 augustus 2013 om 08:45

    Interessant! Ook al ben ik het regelmatig hartgrondig oneens met Chomsky, een goede basisinleiding is echt een goed idee.

    Beantwoorden
  2. Hans Broekhuis zegt

    21 augustus 2013 om 17:35

    @Umibozu. Ik ben wel benieuwd waarmee je het eigenlijk oneens bent en waarom. Ik neem aan dat je het in ieder geval over zijn taalkundige ideeën hebt, en ik hoop in de loop van deze serie meer over jouw visie te horen.

    Succes, Marc!

    Beantwoorden
  3. Henrico zegt

    22 augustus 2013 om 10:13

    Heel interessant. Ik kan me grotendeels vinden in Chomsky's ideeën. Het gaat hier om de conceptualiserende functie van taal: met taal vorm en benoem je concepten.
    Overigens ben ik het niet eens met de aanname bij "mijn arme vader" dat eerst arme en vader wordt samengevoegd en dat vervolgens gekoppeld wordt aan mijn.
    Je denkt eerst aan je vader, niet zomaar een vader, maar "mijn vader". En vervolgens koppel je aan mijn vader de eigenschap/kwalificatie "arm"; je wilt iets zeggen/denken over je vader en daar heb je die kwalificatie voor nodig, die je dus aan "mijn vader" toevoegt.
    Hoe je dat met de haakjes van Chomsky moet weergeven weet ik overigens niet; dat zou ik graag eens zien.

    Beantwoorden
  4. Taalprof zegt

    22 augustus 2013 om 15:57

    Ik geloof niet dat Chomsky bedoelt dat je eerst aan een of andere vader denkt, dan aan dat hij arm is en dan dat het jouw vader is. Chomsky's systeem beperkt zich tot de manier waarop de taalvorm is opgebouwd. In dat verband is er geen enkele aanwijzing dat het eerst 'mijn vader' is, en dat daar later het woordje 'arme' tussen gezet is, maar je kunt wel beargumenteren dat in de reeks 'mijn-arme-vader' 'mijn-vader' sterker bij elkaar hoort dan 'mijn-arme,' dus dat {mijn {arme vader}} een betere groepering is dan {{mijn arme} vader}.

    Vergelijk het met het voorbeeld '{{dertien vrouwen} slapen}': dat kun je best zeggen wanneer je eerst gezien hebt dat er een aantal vrouwen slapen, en dan tel je ze en het zijn er precies dertien. Dan heb je eerst aan vrouwen en slapen gedacht, en dan pas aan dertien. Toch is de opbouw dat je 'dertien' bij 'vrouwen' zet, en het geheel bij 'slapen.'

    Beantwoorden
  5. Taalprof zegt

    22 augustus 2013 om 15:58

    Oeps, ik bedoel in de derde zin natuurlijk dat 'arme-vader' sterker bij elkaar hoort dan 'mijn-arme'

    Beantwoorden
  6. plaatsman zegt

    26 augustus 2013 om 14:40

    Hoe geeft Chomsky dit voorbeeld eigenlijk weer voor talen die "mijn" als achtervoegsel uitdrukken, bijvoorbeeld het Hongaars? "Mijn vader" is daar "apám" (apa + -m, de lange á is taalhistorisch te verklaren), "mijn arme vader" zou dan dus "szegény apám" worden. Waar komen de haakjes? Ik zie drie mogelijkheden:

    ( szegény ( apám ) ) = ( arme (mijn vader) )
    ( ( szegény apám ) ) = ( ( mijn arme vader ) )
    ( ( szegény apa ) +'m ) = ( ( arme vader ) mijn )

    De laatste staat het dicht bij het Nederlands (en het Engels), maar niet noodzakelijk het dichtst bij de logica van het Hongaars. En het Hongaars is zeker niet de enige taal die dit doet.

    Beantwoorden
  7. Marc van Oostendorp zegt

    26 augustus 2013 om 15:04

    Chomsky zelf heeft hier niet veel over gezegd, maar sommige van zijn aanhangers wel. Wat ik er van weet, veronderstelt dat het in het Hongaars nog iets ingewikkelder zit, bijvoorbeeld aldus: in eerste instantie is de structuur min of meer gelijk aan die van het Nederlands, dus {-âm, {szegény, ap}}
    Op zeker moment (misschien bij het uitspreken) ontstaat er echter een probleem met die structuur: -ám is een achtervoegsel en kan alleen worden uitgesproken op een zelfstandig naamwoord. Op dat moment wordt de vorm geherstructureerd, zodat -ám alsnog een achtervoegsel kan zijn. (Dat gebeurt in concreto door het soort 'dubbel voegen' waarover ik het verderop in de cursus heb.)

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Gerrit Achterberg • Noordeinde

Ik loop in doodvacantie door den Haag.
Het uitgestalde wordt mijn eigendom.
De dorst naar u slaat op de wereld om
zonder dat ik de dingen overvraag.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

RAG

Een web van één draad lang
waarin een spin voer vangt,
waarop een vlieg kort zit,
beweegt, zijn poten wast,
wegvliegt en keert, niet weet
waarvoor die draad zich spant.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1894 Edgard Blancquaert
sterfdag
1849 Barthold Lulofs
1984 Leonardus Michels
1986 W.A.P. Smit
➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d