Door Michiel de Vaan
Mnl. quedeboem ‘kweeboom’ (1330), verder Mnl. que(e)de v. ‘kwee’ en quede appel ‘kweeappel’. Later valt de d tussen de klinkers weg, vandaar bij Kiliaan (1599) que en que-appel ‘malum cydonium’ naast o.a. que-peyre ‘malum strutheum’. Het verschil tussen beide samenstellingen wordt in 1554 als volgt door Dodoens beschreven: Queappelen sijn tweederleye / Die eene sijn ront ende worden gheheeten Queappelen / Die andere sijn meerder ende ghefatsoeneert ghelijck die Peeren ende dese worden Quepeeren ghenaemt. Zie voor meer uitleg en illustraties het Cruijdeboek. Nnl. kwee, quee blijft tot in de twintigste eeuw in algemeen gebruik naast de samenstellingen kweepeer en kweeappel.
Verwante vormen: Mndd. quede, Ohd. quitina, Mhd. quiten, Mohd. Quitte f. De afwezigheid van het n-suffix in het Middelnederlands en ‑nederduits is opvallend. Mogelijk is *kwedene > Mnl. *kweden als een meervoud opgevat, en heeft men er een nieuw enkelvoud kwede van afgeleid.
Westgermaans *kwidina is een leenwoord uit Latijn *quidōnea dat zelf uit het Grieks komt. De combinatie qui- gebruikt het Latijn soms om Grieks ku- weer te geven, al vinden we in geschreven bronnen enkel Lat. cydōnia. De Oudgriekse vormen kudṓnia (mãla) ‘Kydonische (appels)’, kudōnéa ‘kweeboom’, verwijzen naar de stad Kydōnía op Kreta. Dat is een volksetymologie: de oudere naam van de vrucht is Gr. kudómalon, een leenwoord uit Anatolië.
Hetzelfde woord belandde nog in een andere vorm in het Latijn, als cotōneum. De t kan wijzen op een Etruskisch tussenstadium in de ontlening, maar er kan ook contaminatie met Gr. kóttanon ‘klein soort vijg’ > Lat. cottanum in het spel zijn. In het Galloromaans ontstond *kodoneum, en vandaaruit Oudfrans cooin, MoFra. coing. Het Oudfranse woord kwam in het Middelengels als coyn terecht, waarvan MoE quince een oorspronkelijk meervoud is. Op *kodoneum gaan ook de Hoogduitse vormen Ohd. kottana, kutin(n)a, cudina, Mhd. kütten en Mohd. (verouderd) Kütte terug, die met quitina, Quitte concurreerden. De Westvlaamse, veertiende-eeuwse varianten code en codeappel ‘kwee’ (1351) lijken eveneens *kodoneum voort te zetten.
Laat een reactie achter