Bestaat er neutraal proza? Kun je de wereld beschrijven zonder haar je eigen te maken? In het boek Een tint van het Indische oosten verzamelden de Leidse letterkundigen Rick Honings en Peter van Zonneveld opstellen van een groot aantal auteurs die allemaal een non-fictietekst onder de loep hebben genomen uit de negentiende of de eerste helft van de twintigste eeuw.

Alle auteurs hadden een ding gemeen: ze reisden door Nederlands Indië en deden verslag van hun reis, sommigen in dagboeken, anderen voor de krant. Dat soort verslagen blijken eigenlijk nooit onschuldig: het land werd beschreven als een paradijs dat voor het grijpen lag, en waar geen mensen woonden: de lokale bevolking werd beschreven als een onderdeel van het decor, niet als serieus te nemen medeburgers. “In sommige verslagen werd de kleur van de Indonesiërs beschreven in dezelfde termen als de kleur van de grond,” vertelde Rick Honings me onlangs enthousiast in zijn kamer.

Het levert, met de tijdsafstand die we nu hebben, een fascinerend boek op. Mensen laten, ook als ze neutraal zijn, merken wat voor bril ze eigenlijk op hebben. En die kennis geeft op zich natuurlijk weer een bril om naar die oude reisverslagen te kijken – je ziet het land waardoor de negentiende-eeuwers reisden, je ziet hoe die negentiende-eeuwers keken, en je ziet hoe je jezelf naar die negentiende-eeuwers kijkt.

Het boek werd gemaakt naar aanleiding van een cursus die Honings vorig jaar samen met Olf Praamstra gaf en was deze zomer het afscheidscadeau voor Praamstra. Het leek mij nu leuk om Honings, dat jonge, aanstormende talent van de studie van de negentiende-eeuwse letterkunde, voor mijn zondagochtend te interviewen: een boek over kijken, en dat je dan zelf kon kijken en dat ik allerlei leuke sepiafilters over het beeld zou zetten, ik zag het helemaal voor me.

Maar het ging de afgelopen maanden steeds mis. Een afspraak moest worden afgezegd, of de batterij van mijn camera bleek leeg en toen het dan onlangs toch allemaal geregeld was, kwam ik thuis en waren de beelden volkomen duister. Dus bied ik alleen het geluid: