Tijdens het Onze Taal-congres van begin november werd sjoemelsoftware gekozen tot woord van het jaar. Een opmerkelijke keuze, aangezien pas in september het woord zijn weg vond naar ons taalgebruik, maar het is tenminste nog een woord in de traditionele zin van het woord. Het prestigieuze Oxford Dictionary, uitgegeven door Oxford University Press, koos aan de andere kant voor een emoji (of smiley zoals ze wel eens genoemd worden), om precies te zijn de “huilen van het lachen”-emoji of “tears of joy”-emoji .De keuze viel volgens de redactie op deze emoji, om een aantal redenen. Een daarvan is dat emoji’s de laatste jaren zijn uitgegroeid tot een onlosmakelijk deel van onze digitale communicatie. Dat is niet zo gek. Het is erg lastig om de toon van een boodschap weer te geven in tekst alleen; emoji’s geven er een gezichtsuitdrukking bij, zodat de lezer weet hoe de boodschap geïnterpreteerd moet worden. Daarnaast laten ze ons sneller communiceren. Zoals ook mooi werd beschreven in een artikel van The Guardian kunnen we vrij subtiele betekenissen uitdrukken met emoji’s die we misschien met tekst amper of zelfs niet kunnen overdragen. En bovendien is zeggen dat je lacht toch minder krachtig dan laten zien dat je lacht.
Maar zijn dat gegronde redenen om een emoji te kiezen tot woord van het jaar? Intuïtief zou je waarschijnlijk zeggen van niet. Maar als je probeert te definiëren wat een woord is en waarom emoji’s daar niet toe behoren, blijkt dat die grens niet zo helder is.
Aan de ene kant kun je redeneren vanuit het perspectief dat taal primair een cognitief fenomeen is. Het gaat om geluidsgolven die via de oren omgezet worden in een signaal waar onze hersenen vervolgens structuur en betekenis aan toekennen. Een woord is dan niet meer dan een korte stroom geluidsgolven die onderdeel is van een bredere stroom en waar onze hersenen grenzen omheen plaatsen. We kunnen op die manier wel emoji als woord zien, maar individuele emoji’s niet, we kunnen ze immers niet uitspreken. Het zijn visuele representaties waar we een naam aan geven.
Maar als we taal breder zien, dan valt er plots nog wel wat voor te zeggen om emoji’s ook mee te nemen. Taal als interactioneel fenomeen is nooit los te zien van de omgeving waarin het wordt gebruikt. We kennen niet alleen betekenis toe aan een uiting op basis van de woorden en woordvolgorde, maar we gebruiken ook andere signalen zoals intonatie, gezichtsuitdrukkingen, lichaamshouding, etc. Emoji’s kunnen ingezet worden als signalen die aangeven hoe een bepaalde talige uiting begrepen moet worden; ze coderen de toon van de boodschap. De tears of joy-emoji kan bijvoorbeeld gebruikt worden om aan te geven dat wat gezegd wordt hilarisch is.
Het gaat zelfs nog verder. De subtiele betekenissen die genoemd worden door de Guardian zouden we met taal vaak niet eens kunnen uitdrukken. Emoji’s zijn in zekere zin een veel efficiëntere vorm van communicatie. We gebruiken taal immers om iets te veranderen in de hersenen van onze gesprekspartner – dat is niet het enige doel van taal natuurlijk, en misschien ook niet het hoofddoel, maar het is volgens mij wel noodzakelijk. Wat is er dan handiger dan één symbool dat precies weergeeft hoe wij ons voelen en dus wat de ander moet denken, voelen, of weten?
Bovendien: een woord wordt niet alleen woord van het jaar op basis van de vorm en hoe het klinkt: de betekenis en zeker de context zijn veel belangrijker. Laten we wel wezen, als er geen groot schandaal was geweest over hoe autofabrikanten milieutests omzeilen, dan was sjoemelsoftware nooit woord van het jaar geworden. Het mag dan leuk allitereren, maar dat is niet genoeg. En als we context meenemen in de definitie van een woord, dan valt er best wat voor te zeggen om een emoji ook te overwegen.
Maar eerlijk is eerlijk, ik speel hier advocaat van de duivel. Ik zou ook liever de enge betekenis van woord hanteren. Een emoji is gewoon een andere vorm van communicatie; het is in zekere zin taalloos. Net als Hannah Parkinson van The Guardian kan ik het waarderen dat Oxford Dictionary iets anders probeert en met zijn tijd wil meegaan, maar waarom dan stoppen bij emoji’s? Misschien dat volgend jaar een gifje woord van het jaar kan worden?
Met dank aan The Guardian voor dit toepasselijke gifje
Goed pleidooi voor emoji als woord, met helaas draai naar enge conclusie: woorden zijn alleen klanken ( waarbij gebarentalen worden overgeslagen) en "emojis zijn taalloos" waarbij 'taal' niet gedefinieerd wordt.
Ik ga me maar niet wagen aan een definitie van taal, dat lijkt me wat hoog gegrepen. Maar om terug te komen op een punt dat ik in de tekst ook maak, taal communiceert volgens mij op een andere manier dan emoji's. Zoals een frons of een knipoog anders communiceert in gesproken interactie, zo is een emoji anders dan een woord in geschreven interactie. Zowel taal als emoji's zijn communicatiemiddelen, maar niet alle communicatie is talig.
Ik zou het zelfs jammer vinden als we emoji's reduceren tot woorden. Het is fascinerend hoe ze communiceren. Ze kunnen in verschillende mate iconisch of symbolisch zijn, ze kunnen laten zien hoe de schrijver over iets denkt, hoe een boodschap begrepen moet worden, en alles er tussenin. Volgens mij kunnen we veel meer leren over emoji's, en daarmee over taal en sociale interactie, als we ze juist niet beschouwen als taal, maar als een op zichzelf staand communicatiemiddel.
Dat maakt de link met gebarentaal best interessant. Ik kan er helaas weinig over zeggen, want daar schiet mijn kennis tekort, maar net als emoji's is het natuurlijk inherent beeldender dan gesproken taal.
Dat sjoemelsoftware het woord van 2015 is geworden vind ik geenszins opmerkelijk, maar juist voor de hand liggend. Ook dit jaar zijn er weer niet echt veel nieuwe woorden bijgekomen, maar wel allerlei samenstellingen zoals vluchtelingencrisis, een woord dat het jaar ook goed uitdrukt en op de tweede plaats staat. Want bij de verkiezing van Onze Taal ging het niet primair om nieuwe woorden, maar om woorden die het jaar goed weergeven. Welke woorden zouden voor u dan wel in aanmerking komen? Ik zou er maar een paar weten.
En straks komt Van Dale met een hele reeks suggesties met hun verkiezing en het zou me niet verbazen dat, zoals ieder jaar. het gros van de nieuwe woorden bij de meeste mensen niet bekend is. Echt nieuwe woorden die overal doordringen komen veel minder voor dan je zou denken. Maar Van Dale zegt dat er gemiddeld vijf nieuwe woorden per dag bijkomen. Ik zou daar de nodige vraagtekens bij willen zetten.
Is een emoji dan een soort woord? Daar kun je over filosoferen. Emoji is een nieuw woord (had ook gekund als woord van het jaar!), maar de afbeeldingen zelf kun je denk ik het beste ook als een emoji benoemen, ik zou het niet zo snel duiden met dat het ook een soort woord is; het is een pictogram niet meer en niet minder, een emoji is een emoji. En het is natuurlijk ook gekozen om op te vallen en er ligt geen echte verkiezing aan ten grondslag. Het woord van het jaar wordt door de redacteuren van de Oxford Dictionairy zelf aangewezen. En met succes, want iedereen heeft het erover.
[ Dat tears of joy is uitgekozen, komt louter doordat uit onderzoek is gebleken dat deze het afgelopen jaar het meeste is gebruikt. En wel grappig, het woord emoji lijkt sterk op het verwante woord emoticon, ze beginnen alle drie met emo, maar dat is puur toeval, want emoji komt uit het Japans en heeft niets met emotion te maken. ]
Mijn reactie was niet heel on-topic, maar ik schreef dat Van Dale zegt dat er gemiddeld vijf nieuwe woorden per dag bijkomen. En dat zijn dan woorden die de Van Dale halen. Tussen 2005 en 2015 heeft van Dale 18.000 nieuwe woorden toegevoegd, maar dan zou ik graag willen weten wat voor soort woorden dat allemaal zijn.