Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik moet toch altijd iets wegslikken als ik één van de volgende twee eigentijdse, morfologische miskleunsels tegenkom: -- Zelfvoorzienend, synoniem van het Engelse selfsupporting, zoals Van Dale GWNT, 14e uitgave (2005) vermeldt, en dan misschien ook wel een lelijke leenvertaling naar dat voorbeeld. Het tegenwoordig deelwoord zou hier … [Lees meer...] overTwee eigentijdse morfologische miskleunsels
morfologie
Bungalette
Achter het achtervoegsel 27 Op 28 januari 2023 vond aan de Universiteit Leiden de finale plaats van de 23e Taalkundeolympiade – niet te verwarren trouwens met de Olympiade Nederlands, waarvan de finale nog plaats moet vinden. Meer dan honderd leerlingen uit 4, 5 en 6 vwo die zich via een voorronde gekwalificeerd hadden, maakten die dag zes … [Lees meer...] overBungalette
Porna: een vreemde eend in de bijt
Een onderwerp dat de laatste maanden herhaaldelijk voorbij is gekomen in Neerlandistiek, is het verschil tussen woordgeslacht en referentieel geslacht, twee subsystemen van het genussysteem die vaak door elkaar worden gehaald. Als we in een woordenboek bij het lemma van een zelfstandig naamwoord kijken, dan vinden we daar een <m>, <v> of <o>, de … [Lees meer...] overPorna: een vreemde eend in de bijt
Door de woorden heen
Taalkundigen voeren overal dezelfde strijd: de strijd om te laten zien dat taal niet alleen maar bestaat uit een verzameling betrekkelijk simpele regeltjes die heel veel mensen kennen omdat hun erover is verteld op de basisschool, maar dat het veel rijker en wonderlijker is dan dat, een eindeloze schatkamer om je leven in te dwalen. Dat de taalkundige geen verkrampte … [Lees meer...] overDoor de woorden heen
Etymologische aanvretingen van de morfologie
Het werkwoord eten is op het eerste gezicht een doordeweeks werkwoord. Het komt frequent voor, en het wordt al vroeg verworven door kleuters, maar morfologisch is het bijzonder. Het voltooid deelwoord zou eigenlijk geëten moeten luiden, of samengedrukt: geten, en die vorm is ook geattesteerd in het Middelnederlands. Maar in de standaardtaal is het nu gegeten. Het ge-prefix … [Lees meer...] overEtymologische aanvretingen van de morfologie
Het toch wat trendy-achtige Nederlandse achtervoegsel -vriendelijk (2)
Kranten begonnen nog iets eerder dan het Nederlandse Parlement vanaf eind 1971 het woord milieuvriendelijk te gebruiken. Dat gebeurde allereerst in combinatie met het werkwoord wassen om het verlagen van fosfaatgebruik mee uit te drukken. Er is op basis van de chronologie reden om aan te nemen dat ons achtervoegsel –vriendelijk ontleend is aan het Engelse friendly. Hoezo? Het … [Lees meer...] overHet toch wat trendy-achtige Nederlandse achtervoegsel -vriendelijk (2)
Friezen die ‘daken’ zeggen
Als in hetzelfde gebied verschillende talen gesproken worden, gaan die talen onherroepelijk in de loop van de tijd meer op elkaar lijken. Hoe die wederzijdse beïnvloeding gaat, is een onderwerp van taalwetenschappelijk onderzoek en het Fries is daarbij in de internationale literatuur een belangrijk voorbeeld. Dat komt onder andere doordat er in Nederland decennialang … [Lees meer...] overFriezen die ‘daken’ zeggen
Het toch wat trendy-achtige Nederlandse achtervoegsel ‘-vriendelijk’
Van Dale bevat de volgende reeks aan opnoemers met als rechterdeel –vriendelijk: aandeelhoudersvriendelijk, allergievriendelijk, arbeidersvriendelijk, arbeidsvriendelijk, auteursvriendelijk, autismevriendelijk, autovriendelijk, babyvriendelijk, bedrijfsvriendelijk, belastingvriendelijk, beleggersvriendelijk, bezoekersvriendelijk, bijenvriendelijk, bijvriendelijk, … [Lees meer...] overHet toch wat trendy-achtige Nederlandse achtervoegsel ‘-vriendelijk’
Taalverandering en taalergernis
In mijn bijdrage van 26 juli jl. in Neerlandistiek heb ik laten zien hoe de regel ‘Spel nooit een t in de imperatiefvorm’ voor het hedendaags Nederlands te beargumenteren is. Een van de lezers grijpt het stuk aan om een aantal ergernissen over taalgebruik te uiten. Aan het eind van de reactie klinkt dreigend: ‘Er zijn natuurlijk nog veel andere ergernissen, maar ik wil het kort … [Lees meer...] overTaalverandering en taalergernis
Hoe meer mensen een taal leren, hoe makkelijker die taal wordt
Wordt een taal gemakkelijker wanneer veel mensen haar leren? Daarover woedt al enige tijd discussie in taalkundige kringen. Aan de ene kant hebben mensen een bijna instinctieve afkeer van de gedachte dat je talen uberhaupt op een schaal zou kunnen plaatsen van eenvoudig naar complex. Dat idee is in het verleden ook wel misbruikt om racistische gedachten te ondersteunen: simpele … [Lees meer...] overHoe meer mensen een taal leren, hoe makkelijker die taal wordt
Doppelt downloaden – auf Deutsch und auf Niederländisch
Wer ein Perfekt will, braucht ein Partizip. Das haben sich die meisten vermutlich schon gedacht. Aber wie kommt man an ein Partizip? Im Deutschen und im Niederländischen funktioniert das ziemlich ähnlich. Nehmen wir mal ein nicht zusammengesetztes schwaches Verb. Hierbei nimmt man für das Partizip Perfekt den Verbstamm (also das, was vom Verb übrig bleibt, wenn … [Lees meer...] overDoppelt downloaden – auf Deutsch und auf Niederländisch
De morfologie van Hypotheker, de heuristiek van Fritaliaan
Een eigen horecazaak, wie droomt daar niet van? Zelf maak ik al een tijdje plannen om een snackbar te beginnen. Mijn ultieme wens is om hem uit te bouwen tot een keten, die ik dan voor veel geld als franchiseformule kan verkopen. Het ondernemingsplan is nog van later zorg; ik begin met de naam. Hoe noem ik mijn frietkotketen? Ik wis mijn whiteboard schoon en pak een … [Lees meer...] overDe morfologie van Hypotheker, de heuristiek van Fritaliaan
Hele erge leuke dingen
Er zijn mensen die het taalgebruik van anderen scannen op hele goede morgen, om dan zodra iemand dat daadwerkelijk zegt uit te roepen 'halve goede morgen!' en dan in schaterlachen uit te barsten. Die mensen leggen de vinger op een wonderlijke plek in het Nederlands: dat sommige mensen – misschien zelfs wel alle mensen, al durft niet iedereen het toe te geven – het bijwoord heel … [Lees meer...] overHele erge leuke dingen
Keineken, renuveer, PaNOORama, Geldmaat
Taalsmeedsels, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (14) We kwamen voordringers tegen in deze serie met bewust gemaakte taal, namen vooral, in aflevering 10. Teuro was er een voorbeeld van, Keineken. (De eerste klank van een woord lijkt te zijn vervangen door een andere eerste klank maar dat betreft het begin van nu … [Lees meer...] overKeineken, renuveer, PaNOORama, Geldmaat
Buttnambathon, Zumbathon, designathon, hackathon, appathon, Meerethon
Taalsmeedsels, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (13) Watergate leidde tot een achtervoegsel –gate, hamburger tot –burger. Marathon was een historisch belangrijke plaats in Griekenland door de slag die daar op de vlakte geleverd werd (even kijken in het Leerboek der Oude Geschiedenis, eh 490 v.Chr.) waarna een soldaat de uitslag … [Lees meer...] overButtnambathon, Zumbathon, designathon, hackathon, appathon, Meerethon
Eén gen is geen geen
Waarom heeft het woord gen als meervoud niet ‘gennen’ maar genen? Het komt wel vaker voor dat een korte /e/ in het meervoud een lange /ee/ wordt: weg-wegen, bevel-bevelen, enzovoort. Maar zulke gevallen zijn allemaal te herleiden tot het Oudnederlands (zoals hier mooi wordt uitgelegd). Met gen moet iets anders aan de hand … [Lees meer...] overEén gen is geen geen
Angster, chillaxen, gool
We moeten het ook nog even over Angster hebben en we blijven voor dat woord in het Duitse taalgebied. PONS en Langenscheidt zijn firma’s in dat deel van de wereld die zich jaar in jaar uit begeven op het terrein van de Jugendsprache. In Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland kunnen jeugdige taalgebruikers populaire woorden insturen, een redactie brengt daarin ordening aan en … [Lees meer...] overAngster, chillaxen, gool
Postalgie
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (11) Tijd voor een mop, sommige houden verband met deze portmanteau-sector. “How do elephants talk to each other?” By ‘elephone. Eerlijk geplukt van een Langenscheidts-kalender. Wat is hier de talige achtergrond van de grap? Het lijkt hetzelfde procédé als in de filmwereld het gebruik … [Lees meer...] overPostalgie
Van Watergate tot mansplaining
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (8) Het beroemdste voorbeeld van een (tweede helft van een) portmanteau in de politiek zou de inbraak in het Watergate Hotel in Washingon opleveren, 1972. In de campagne voor de herverkiezing van de Republikeinse president Richard Nixon werd met diens medeweten binnen gedrongen in het … [Lees meer...] overVan Watergate tot mansplaining
Van dampkring tot droogkap
Achter het achtervoegsel (8) Op dit moment hebben we bijna 550 ette-woorden in ons corpus, maar daaronder bevinden zich flink wat homoniemen. Zo kan een balconnette zowel een bh als een balkonbarbecue zijn. Deze maand besteden we aandacht aan de woorden waarmee vrouwelijke avonturiers aangeduid worden uit de hoogtijdagen van dit suffix, de vroege jaren … [Lees meer...] overVan dampkring tot droogkap
Het succes van de Cineac
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (5) Nieuw geval van de afgelopen week? In The Guardian wordt het woord pingdemic gebruikt: ping + pandemic, waarbij ping het signaal is dat de Coronamelder geeft dat iemand zich (desnoods de Prime Minister) in sociale isolement moet begeven want misschien besmet. … [Lees meer...] overHet succes van de Cineac
Judeska speelt met werkwoorden
De nuttigste taalkundige les heb ik op jonge leeftijd al geleerd uit ‘het roze boek’, Opperlandse taal- en letterkunde van Battus (pseudoniem van Hugo Brandt Corstius). Voor dit rariteitenkabinet van het Nederlands was er maar één regel: wat kan, mag, en wat niet kan, dat mag helemaal. Spelenderwijs de grenzen van de taal aftasten en op die manier erachter komen hoe … [Lees meer...] overJudeska speelt met werkwoorden
Orindek, orde in de keet
'Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (4) Orde in de keet – althans een poging daartoe. In veel blending-gevallen gaat het om stukjes van twee woorden die benut worden, soms zijn het er drie (en desnoods meer zoals Orindek toonde). Om wat abstract naar het resultaat van de samentrekkingen te kijken en gevallen … [Lees meer...] overOrindek, orde in de keet
Van PEN naar de BUMA, dat is een kleine stap
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (3) Woorden zijn langere of kortere groepjes letters. De letters corresponderen met klanken en die leiden tot de uitspraak van een woord. Er zijn ook letterreeksen die we als letters uitspreken. Laten we het betaalde voetbal even te hulp roepen. In Breda is er een club … [Lees meer...] overVan PEN naar de BUMA, dat is een kleine stap
Brexit, Nexit, Grexit, Quexit, referexit, trexit, clexit, Megxit, Blaxit
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (2) Ja, het woord taalsmeedsel is zo’n opzettelijk gemaakt woord van het type waar het zélf weer een geval van is (zoals assimilatie een voorbeeld is van assimilatie en een afko van een afkorting): we zetten –sel achter de stam van een woord (smeed) en … [Lees meer...] overBrexit, Nexit, Grexit, Quexit, referexit, trexit, clexit, Megxit, Blaxit
