• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Verscherping

8 februari 2016 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

Door Marc van Oostendorp


Ik ontdekte dat ik wetenschapper wilde worden toen ik als vijftienjarige op vakantie was in Frankrijk en we een rondleiding kregen door een oude boerderij. Onze gids wist over ieder ogenschijnlijk nietig detail – de lamp die daar hing, een scheur in een balk, een vreemd patroon in de deurmat – zo uitgebreid en enthousiast te vertellen dat ik dacht: dat wil ik ook. Over ieder klein detail dat ons omringt wil ik iets weten en iets te zeggen hebben.

Dan is de taalwetenschap een natuurlijke keus, want taal is overal om ons heen. En wanneer je je er eenmaal een beetje in verdiept ontdek je: talen zitten zo vernuftig in elkaar dat je al snel ontdekt dat je nauwelijks één detail kunt analyseren.

Daarom was het Taalportaal, dat we afgelopen zaterdag in Utrecht presenteerden, ook zo’n goed idee: een website waar zoveel mogelijk informatie over de zinsbouw, woordvorming en klankstructuur bij elkaar is gezet, zodat je bij iedere kwestie er van alles bij kunt halen. En dat niet alleen voor het Nederlands, maar ook voor het Fries, al een beetje voor het Afrikaans en hopelijk ooit ook nog voor andere verwante talen zoals het Jiddisch en het Duits.

Gedachteloos

Als onderwerp had ik gekozen voor een verschijnsel dat verscherping heet, al werd vroeger meestal de Duitse term Auslautverhärtung gebruikt, en tegenwoordig de term final devoicing: het feit dat de d van bed in bedden wel als een stemhebbende d klinkt, maar in het enkelvoud precies hetzelfde als de stemloze t in bet. Die d ‘verscherpt’ (verhärt, verdevoiced) daar dus, net als de v in lief, de z in huis en de b in web.

In het Fries gebeurt datzelfde, zij het pas sinds een veel kortere tijd — namelijk sinds de negentiende eeuw, terwijl het in het Nederlands al in de middeleeuwen gebeurd is. (Allerlei andere talen, zoals het Duits en het Russisch en het Turks doen het ook, maar het Engels en het Frans bijvoorbeeld niet.) Je kunt enorm veel leren van dit ogenschijnlijk zo onbeduidende regeltje dat we desalniettemin iedere dag vele malen gedachteloos toepassen. Dat kun je leren uit het Taalportaal.

Tussenin

In het Friese deel wordt er bijvoorbeeld opgemerkt dat er verschil is tussen eagje ‘kijken’ met een stemhebbende g en eachje ‘oog’ met een stemloze ch – terwijl de vormen allebei van hetzelfde woord eag ‘oog’ komen. Je moet de woordstructuur begrijpen, en eigenlijk goed weten hoe een onbepaalde wijs en een verkleinwoord in elkaar zitten om goed te begrijpen waarom dit zo is, en niet bijvoorbeeld andersom. Gelukkig kun je in het Taalportaal van alles opzoeken over verkleinwoorden en onbepaalde wijzen, dankzij het feit dat er niet alleen klanken in worden behandeld, maar ook de structuur van woorden en zinnen.

In het Nederlandse deel wordt dan weer uitgelegd dat verscherping volgens sommige onderzoekers niet absoluut is: sprekers maken soms een minuscuul verschil tussen rad en rat. Dat verschil is zo klein dat het nauwelijks waarneembaar is, maar je kunt het wel meten en het wordt soms ook wel degelijk opgepikt. Als dat waar is – er is nog steeds discussie over – roept dat allerlei vragen op over hoe we klanken precies in ons hoofd zitten: als streng afgebakende categorieën (‘d’, ’t’) of als iets wat er ook tussenin kan zitten.

Het zijn maar twee van de vele kwesties waar je mee geconfronteerd wordt wanneer je dit ene schijnbaar kleine regeltje in onze talen serieus gaat bekijken: hoe maken we woorden? Hoe zit taal in ons hoofd? Dankzij Taalportaal kunnen we dat nu serieuzer bestuderen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, taalportaal

Lees Interacties

Reacties

  1. Marcel Plaatsman zegt

    9 februari 2016 om 09:45

    Ondanks mijn jeugdige leeftijd spreek ik toch ook meestal van Auslautverhärtung. Zo ouderwets lijkt me dat toch niet, juist in de taalwetenschap is het Duits nog een gebruikelijke wetenschappelijke taal. Maar het Taalportaal is inderdaad wel een ode aan het Engels geworden.

    Beantwoorden
  2. Drabkikker zegt

    10 februari 2016 om 11:57

    De formulering op slide 6 van de Prezi verbaast mij een tikje: …changes one phoneme into another. Is dat nu juist niet precies wat er bij final devoicing niet gebeurt? Het lijkt mij dat het foneem hetzelfde blijft, en dat de realisatie ervan verandert naar gelang de positie in het woord. Maar misschien ligt de zaak ingewikkelder dan dat.

    Beantwoorden
  3. Marc van Oostendorp zegt

    12 februari 2016 om 12:46

    Het staat er een beetje kort en je mist natuurlijk de mondelinge toelichting, maar het punt is dat de 'allofoon' die het resultaat is van final devoicing sterk lijkt op (of zelfs identitiek is aan) een ander foneem (namelijk de stemloze tegenhanger). De vraag is dan of het resultaat van zo'n proces anders verwerkt wordt dan een proces waarbij een allofoon wordt getriggerd die geen onafhankelijk foneem is (bijvoorbeeld k>g in stemassimilatie – 'zagdoek')'.

    Beantwoorden
  4. Drabkikker zegt

    15 februari 2016 om 12:22

    Ah, ik volg. Dank!

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jacob Winkler Prins • Volle maan

Visschermeisjes waden langzaam mee:
Voeten scheemren onder donkere rokken
En weerspieglen in de blanke ree!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

NON VOYAGE

Het vermoeiende van reizen is het verdringen van het meemaken.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
10 oktober 2025: De dag van de biografie 

10 oktober 2025: De dag van de biografie 

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1988 Cornelia Brinkman
1999 Antonin van Elslander
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d