• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het is een sjouw

21 mei 2016 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (72)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij
Foto: Susanne van der Kleij

Er zou een dikke studie te schrijven zijn over het gebruik van spreektaal in de poëzie. Dat gebruik wordt tegenwoordig geloof ik in sommige poëtenscholen aangemoedigd en áls de boekwinkels zouden uitpuilen van de dichtbundels, zouden de bundels waarin alledaagse woorden werden gebruikt grote puilen vormen.

Dat was natuurlijk niet altijd zo. Er is een tijd geweest dat spreektaal werd gemeden. Nu ja, de grenzen tussen alledaagse taal en poëtischer registers is natuurlijk altijd vloeiend geweest, al was het maar omdat er geen poëtische of alledaagse lid- of voegwoorden zijn. En bovendien hebben dichters misschien wel altijd spreektaal gebruikt – al was het maar voor de grap.

In zijn kweeste tegen het sonnet schreef de jonge student J.J.L. ten Kate in 1842 bijvoorbeeld het gedicht ‘Moderne poëtrije’ in zijn eigen tijdschrift Braga:

Een klinkdicht, ja! dat wil ik eens proberen…
Het is een sjouw, zo viermaal ’t zelfde rijm!
En dat nog wel op dat ellendige ijm;
Maar ‘k heb de tijd, en ‘k wil en zal het leren.

Dat is één couplet ! Het zal wel reüsseren.
Maar kieze ik nu, eer ik soms verder lijm,
Een onderwerp…Tsa Muzen! ik bezwijm,
En weet niet waar ik ’t eerste mij zal keren!

Een rijkdom van gedachten lacht mij aan.
Wie voegt het meest de hulde mijner noten:
De roos? de herfst? Maria of de maan?

Een min begaafde had al lang besloten.
’t Wordt toch hoog tijd, zo ’t ergens wil op slaan…
Neen, ’t hoeft niet meer: ’t ding staat al op zijn poten!

Hoewel het inmiddels natuurlijk allemaal een beetje belegen klinkt, hoor je er zo’n 175 jaar na dato nog steeds aan af dat het is een sjouw, ellendig en ’t ding allemaal populaire (studenten)taal van zijn tijd was.  Tegelijkertijd worden er ook ouderwets-dichterlijke noten aangeslagen, met de conjunctivus kieze ik en de genitivus mijner noten, en natuurlijk het extreem-dichterlijke viertal roos, herfst, Maria, maan.

Dat was waarschijnlijk ook de aantrekkingskracht van die spreektaal in gedichten: ze werkte als vanzelf grappig, omdat het contrast tussen het hogere en het lagere de mens om onnaspeurlijke redenen op de lachspieren werkt.

Overigens wordt het in de loop van de tijd natuurlijk steeds moeilijker nog te achterhalen of een woord poëtisch of alledaags was. Dat tsa bijvoorbeeld (het WNT citeert dit gedicht om te illustreren dat het een uiting van ‘verwondering, onrust of ongeduld’ is), meende die Ten Kate dat nu? Klonk het voor hem nu heel huiselijk of juist exclusief dichterlijk? Omdat we alleen gedichten hebben en geen opnamen van hoe het er in huize Ten Kate toeging, zullen we dat nooit weten.

Hebben moderne dichters die mogelijkheid ook nog, nu de spreektaal zo gewoon is geworden in gedichten, en zo ernstig? Het werkt volgens mij alleen nog andersom: juist archaïsche, ’typisch dichterlijke’ woorden kunnen voor de vrolijke noot zorgen in een gedicht van bijvoorbeeld Gerrit Komrij. Wanneer is precies de omslag gekomen? Wie schreef het laatste gedicht met een grappig alledaags woord (Simon Carmiggelt?) en wie het eerste met een grappig poëtisch woord?

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 19e eeuw, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

E. du Perron • Reisverhaal

De ander, die dikwijls sprak over de dood,
roemde de natuur, doorzocht alle hoeken,
en ademde diep; de een las in boeken
gedachten van derden, zijn dagelijks brood.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d