• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: wetten

16 juni 2016 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Door Michiel de Vaan

wetten ww. ‘scherpen’

Vroegmiddelnederlands wetten (1240), zwak ww., wetsteen ‘slijpsteen’ (1240), Mnl. wetten, Nnl. wetten (1506) ‘slijpen’. Wetten en slijpen worden in het Middelnederlands als synoniemen gebruikt, maar slijpen betekende oorspronkelijk ‘glijden’ en is via ‘afslijten’ tot transitief ‘slijpen’ geworden, terwijl wetten vanaf het begin ‘scherp maken’ betekende.

Verwante vormen: Middelnederduits wetten, Oudhoogduits (h)wezzen, Nhd. wetzen, WFri. hottje (17e e.), hotsje ‘slijpen’, hotte ‘wetsteen’, Oudengels hwettan, MoE to whet, OIJsl. hvetja. Het in de woordenboeken genoemde Gotische ww. gahvatjan is een waarschijnlijk onterechte conjectuur voor geattesteerd gahvotjan ‘bedriegen’.

waat zn. ‘scherp, snede’

MNl. wate (1351–1400) ‘scherp of snede van een wapen of werktuig’, Nnl. wate (1526), waet (1588), waat (1669), modern waat ‘snede’ (van een mes, zeis) in zuidoostelijke dialecten. Verwante vormen: Mnd. wate.

watig bn. ‘uitgelaten’

Mnl. watich ‘puntig, scherp’ (1490), Nnl.  waetich ‘scherp’ (1599), ook Nnl. dial. watig ‘uitgelaten, rumoerig’ (Hageland, Haspengouw). Verwante vormen: OS mēn-hwat ‘misdadig’, nīth-hwat ‘vijandig’, Ohd. (h)waz, OE hwæt, OIJsl. hvatr ‘scherp’.

Watig, waat en wetten zijn alle drie afgeleid van het PGm. bn. *hwata- ‘heftig, snel, scherp’. Watig is een uitbreiding van het bn. met –ig, het zn. waat gaat terug op WGm. *hwatan- of *hwatō(n) ‘scherpe kant, scherp voorwerp’, en wetten op een PGm. werkwoord *hwatjan- ‘scherp maken’.

PGm. *hwata- is afgeleid van het ww. *hwētan- ‘steken, stoten’, waarvan het voltooid deelwoord nog in Mnl. verwaten ‘vervloekt’, Nnl. ‘hoogmoedig, trots’ bewaard is. Daarnaast bestond een ouder bn. *hwassa- ‘scherp’, te zien onder andere in Gotisch hvassaba bw. ‘scherp’, hvassei f. ‘scherpte’, Oudsaksisch wass bn. ‘ruw, scherp’. Mogelijk zit de Oudnl. pendant van dit bn. in de plaatsnaam Wassenaar indien uit *hwassan-haru- ‘scherpe rand’.

Het ww. *hwētan- wordt door Kroonen (2013: 264, 266) uit een Proto-Indo-Europese stam *kweh1d-verklaard, waarvan het deelwoord PIE *kwh1d-to- Germaans *hwassa- kon opleveren. Het woord is tot nu toe niet met verwanten buiten het Germaans verbonden, maar kan in theorie PIE *kueh1-d- voortzetten, dat (afgezien van het suffix -d-) identiek kan zijn met de PIE wortel *ḱueH- waarop Proto-Iraans *śwaH– ‘werpen’ teruggaat (Avestisch spaiia- ‘werpen’, spāta- ‘geworpen’, Oud-Perzisch frasa- ‘oprichten, bouwen’).

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: etymologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1881 Maria Kronenberg
sterfdag
2018 Dana Constandse
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d