• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De kleur van de roes

16 juli 2016 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (80)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij
Illustratie: Susanne van der Kleij

Tegen iedereen die het druk heeft, zou ik willen zeggen: rs, rs! Dat moet genoeg zijn, ook om het volgende sonnet van Jan Jacob Lodewijk ten Kate te begrijpen:

Bloemkrans voor de liefste

Wanneer, ook dán als de andre teekens zwijgen,
De Ziel heur zucht in kleuren wedergeeft,
De Min heur blos in ‘t rozenblad doet stijgen,
De Erinnring in ‘t vergeet-mij-nietjen beeft;
Als Hope fladdert in de groene twijgen,
De Rous in ‘t loover der cypresse zweeft;
Als Jaloezij de gele tulp doet hijgen,
De Glorie in den frisschen lauwer leeft:

Dan diende ik U een bonte krans te schenken,
Waaruit ge U àlle kleuren toe zaagt wenken
Op ‘t levendig fluweel van blad en bloem:
Gij immers zijt mijn liefde, mijn Herdenken,
Mijn Vreugde en Smart, mijn IJver en mijn Roem,
Die ik de mijne in dood en leven noem!

Rous is een vreemd woord, ik ben het in ieder geval nog nooit tegengekomen. Het staat wel in het WNT, waar het lemma doorverwijst naar roes. In dat lemma wordt op zijn beurt weer gemeld ‘in de 17de eeuw was ruis en daarnaast ook rous niet ongewoon’. Er wordt ook gemeld dat het verwant is aan roezemoezen en aan het werkwoord ruis(ch)en. Maar wat het verband is tussen geruis en een roes, dat laat het WNT dan weer onvermeld.

Als het waar is, dan is roes ook verwant aan ruzie, want dat heeft volgens de Etymologiebank ook van ruis, met een logischer verband (wie ruzie maakt, maakt lawaai, en verkeert trouwens ook in een roes). En zo is er een verband tussen allerlei rs-woorden.

Ik denk niet dat J.J.L. ten Kate aan ruzie dacht toen hij zijn sonnet schreef, maar misschien dacht hij behalve aan roes toch wel aan ruisen. Een van de eigenaardigheden van dit sonnet is namelijk weliswaar beweert dat Ziel, Min, Herinnering e tutti quanti bloemen zijn met ieder een eigen kleur die dan samen een ‘bonte krans’ maken, maar dat hij in de beschrijving van de meeste van die quanti vooral praat over zaken die je vooral ook hoort (zuchten, fladderen, hijgen). Ook in het lover van cypressen zweven, zoals Roes doet, lijkt me iets dat je een fijn geluid geeft – een geruis.

Nog even los van wat de etymologische wetenschap ons precies te zeggen heeft over het verband tussen ruisen en de roes, weten we dat die woorden in ons hoofd waarschijnlijk dicht bij elkaar zitten, want dat gebeurt nu eenmaal met woorden die qua klank op elkaar lijken. Dat verklaart waarom je als je niet op een woord kunt komen, soms wel een ander woord kunt noemen dat lijkt op het woord waar je naar zocht. En waarom een dichter soms een woord kan gebruiken waarmee hij het ene bedoelt maar dat qua klank heel dicht in de buurt bij een woord dat heel goed in de context zou passen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 19e eeuw, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Blommers zegt

    17 juli 2016 om 12:01

    Zo verwijzen ze naar elkaar:

    1 de min en de blos op het rozenblad
    2 de herinnering en het vergeet mij nietje
    3 de hoop en de groene twijgen
    4 de ROUW en de lover der cypressen
    5 de jaloezie en de gele tulp
    6 de glorie en de frisse laurier

    In het sextet zet hij het nog een keer op een rijtje:
    1 mijn liefde, 2 mijn herdenken, 3 mijn vreugde, 4 en de SMART, 5 mijn ijver, 6 mijn roem.

    Laten we ROUS dus maar op een drukfout houden.

    In Zangen des tijds, een van de twaalf deeltjes van het verzameld werk van Ten Kate, stat inderdaad ROUW.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d