President Tsaar op Obama Beach op de voet gevolgd (18/60)

Door Marc van Oostendorp

Deze zomer publiceren nrc.next en NRC Handelsblad de roman President Tsaar op Obama Beach van A.F.Th. van der Heijden als feuilleton. De afleveringen verschijnen ’s ochtends <op de website van de krant>. In de loop van de dag blog ik een bespreking. Vandaag: aflevering 18. <blendle>

Het houdt nooit op. Overal lijken. Mensen die net nog onbekommerd aan het praten waren, – woorden uitspraken die niet bedoeld waren voor de eeuwigheid, maar voor nu, voor even, voor hun vrienden:  ze liggen dood op de grond omdat er iemand was die geloofde dat er een doel was dat hoger was dan hun leven. Ouders zoeken verdwaasd op internet naar nieuws over hun enige kind, kinderen buigen zich wanhopig over het lichaam van hun moeder.

Een roman die in de krant staat afgedrukt levert natuurlijk onwillekeurig ook commentaar op wat er verder in de krant staat. President Tsaar gaat over de terroristische aanslag op de MH17 van twee jaar geleden; maar vandaag gaat het ook over die in Nice.

Selfies

Het fragment van vandaag begint met een kort commentaar op Het stenen bruidsbed van Harry Mulisch, dat zelf weer als een fictiecommentaar te lezen is op het bombardement op Dresden. Norman Corinth, de protagonist van Het stenen bruidsbed hoort af en toe stemmen die hij ‘het groene gefluister’ noemt. Volgens Natan zijn die stemmen flarden van de levens van de mensen in Dresden, vlak voor Corinth over kwam vliegen met zijn bommenwerper.

Natans leraar Nederlands vond die verklaring ‘niet overtuigend’, maar mij lijkt hij niet gek. Het is het literaire equivalent van wat er nu gebeurt, onmiddellijk na Nice: de selfies die rondgaan van gewone levens die ineens enorme betekenis krijgen door wat er een seconde later gebeurt.

Nihilistisch

Door al die aanslagen naast elkaar te zetten – Dresden, MH17, Nice – en ze te zien met de ogen van President Tsaar zie je hoe belangrijk vervoermiddelen zijn. In de roman spelen ze niet voor niets zo’n belangrijke rol. Men gooit bommen uit een vliegtuig, men vuurt raketten af op een vliegtuig, men rijdt met een vrachtwagen op de mensen in. Vervoermiddelen creëren afstand – een afstand die nodig is om ineens een groep mensen te vermoorden. Wie nu al het groene gefluister hoort dat overal om ons heen opstijgt, kan niet doden.

Van der Heijden is de hedendaagse schrijver die het dichtst bij Mulisch staat: beide schrijvers proberen de wereld te verrijken met betekenis; taal te maken die meer is dan groen gefluister. Het is enerzijds niet te doen – zeker niet als het gaat om zulke nihilistische daden als terroristische aanslagen –, en tegelijkertijd is het ’t enige dat er is.

Leven in de breedte

Je kunt die betekenis uiteindelijk alleen hopen te vinden door het te betrekken op het individu: dat lijkt me een van de kernwaardes van de literatuur.

Van der Heijden doet het door zijn verhaal – dat hij en zijn vrouw een kind verloren hebben – te verwerken in de massale moordaanslag. Vlak voor Rebekka als een bevroren lijk naar beneden tuimelt, ziet ze het beeld dat haar leven samenvat: niks een leven dat in een flits voorbijtrekt, niks ‘leven in de breedte’, niks ‘het leven uit een dag’, maar één beeld: dat van haar zoon die net geboren is, en dat het ’t allemaal waard heeft gemaakt.

Meer romans

Het is vreselijk om te bedenken dat een zoon dat bedenkt over zijn moeder. Het is misschien nog wel vreselijker om te bedenken dat een vader bedenkt dat hij zijn zoon zulke gedachten had toegewenst – liever dan dat de vader en de moeder nu de zoon moeten missen.

En de lezer spiegelt daar dan weer zijn eigen verhalen in. Twee jaar geleden, in de nacht van de aanslag op de MH17, lag ik toevallig in een Italiaans ziekenhuis om een operatie te ondergaan die iets zou moeten veranderen aan onze ongewenste kinderloosheid. Die operatie is niet geslaagd, deze lezer zal nooit kinderen hebben. Daardoor kan ik niet meepraten over het zoeken van ouders na hun kinderen. Maar ik kan aan die ramp alleen maar denken als ik aan die operatie denk; zoals Van der Heijden ook alleen kan denken aan ouders en kinderen, bij welke ramp ook.

Je kunt je eigen problemen niet met het leed van iemand anders vergelijken, en tegelijkertijd is jezelf vergelijken met een ander het enige dat je kunt doen om die ander te begrijpen. 80 mensen zijn heel veel groen gefluister, 80 doden zijn heel veel heel dikke romans over wanhopige ouders en kinderen.  Er moeten meer romans in de krant worden afgedrukt.

De aflevering van vandaag heeft een A-index van 7,71 (gemiddeld)