Door Marc van Oostendorp

Er bestáán natuurlijk wel academici die vinden dat alles nu prima geregeld is in de academische wereld, met alle formulieren en evaluaties en commissies en tussentijdse toetsen en ondoorzichtige websites, maar je hoort nooit iets van ze. Ze hebben het misschien te druk met het doen van hun bureaucratische plicht, en het verwerven van een machtige positie in eigen kleine kring, maar ik denk dat ze ook echt in de minderheid zijn.

Niet dat je van de meerderheid dan wel veel hoort. Misschien zijn die mensen óók wel teveel bezig met al die formulieren en evaluaties, met protesteren tegen het feit dat de kamers van hun afdeling bij de nieuwste herindeling niet meer naast elkaar komen te liggen en het opknippen van hun onderzoek in zoveel mogelijk kleine artikeltjes voor zo prestigieus mogelijke tijdschriften. Maar ik geloof ook dat de meeste mensen eigenlijk denken dat het zinloos is om te discussiëren over wat er allemaal mis is.

Zonniger

Daarom is het toe te juichen als af en toe wél iemand protesteert, zoals de Canadese literatuurwetenschappers Maggie Berg en Barbara Seeber doen in hun boek The Slow Professor. Maar daarmee is het positiefste ook wel gezegd over dit boekje. De twee hebben zich tot doel gesteld om de academische wereld meer aansluiting te laten vinden bij de zogenoemde slow food-beweging, die zich verzet tegen de snelle, over de hele wereld op dezelfde manier klaargemaakte snack en zich daarentegen inzet voor de lokale met liefde bereide maaltijd.

Welnu, denk zelf een half uurtje na over hoe je dat slow idee zou kunnen overzetten naar de academische wereld en je hebt dit boekje. Zorg ervoor dat we meer lol hebben bij onderwijs geven want dan wordt dat onderwijs ook beter! Zorg ervoor dat we langer kunnen nadenken en niet de hele tijd hoeven te publiceren en we krijgen dieper inzicht! Zorg dat er meer collegialiteit is onder academici in plaats van alleen maar competitie en de wereld wordt een stuk zonniger!

Helemaal anders

Berg en Seeber wijzen erop dat er inmiddels al een aantal boeken is geschreven waarin het huidige krakende academische bestel wordt aangeklaagd en dat zij nu eens een positiever boek wilden schrijven dat er bovendien over gaat wat de permanent overwerkte universitair docent zélf kan doen.

Het gevolg daarvan is echter dat ze een boek hebben geschreven zonder veel analyse. Ieder hoofdstuk begint weliswaar met een vrij academische samenvatting van wat die andere boeken allemaal al hebben gezegd, maar uiteindelijk gaan de auteurs zelf niet veel verder dan fantasietjes over hoe mooi het zou zijn als alles eens helemaal anders was: niet zoveel gezeur aan hun hooggeleerde hoofden.

In alle rust

Het is in de eerste plaats volkomen onduidelijk hoe je al dat fijne lol-krijgen-in-je-onderzoek-en-je-onderwijs precies moet aanpakken als er niet iets verandert in een systeem dat steeds minder boodschap heeft aan lol. En belangrijker nog: de auteurs leggen in mijn ogen onvoldoende uit waarom nu juist dit langzame, dit nostalgische terugverlangen naar de tijden dat de professor waardig in zijn/haar toga langs de grachten liep om diep na te denken over het boek waar zij al vijftien jaar mee bezig was, waarom dat nu het ideaal zou vertegenwoordigen.

Het is bijvoorbeeld een pleidooi voor de almacht van de ivoren toren, voor een academische wereld die zich volkomen afkeert van de samenleving; het is de professor die helemaal voor zichzelf bepaalt wat er belangrijk zal zijn en daar in alle rust aan werkt.

Zoiets is een leuke dagdroom voor de overspannen academicus, maar helpt het de discussie ook verder?

Beter eten

Denken dat het anders moet dan Berg en Seeger schrijven is niet per se denken dat we dus moeten evalueren en structureren. Denken dat dit anders moet betekent trouwens ook niet dat je wil dat de academische vrijheid inderdaad verder wordt ingeperkt. Het kan juist betekenen dat je vindt dat de academie méér in de samenleving moet staan en dat minder moet doen door zichzelf doorlopend kwantitatief te evalueren, en meer door deel te nemen aan discussies. Neerlandistiek is bijvoorbeeld ook niet bepaald ‘slow’, maar je kunt ons toch ook moeilijk verwijten dat we de managementcultuur promoten.

Wat dan een beetje tegenvalt in The Slow Professor is dat zo vanzelfsprekend, zonder echte argumenten wordt aangenomen dat slow het enige alternatief is voor het huidige systeem, en dat ieder argument tegen dat systeem dús een argument voor slow is. Dat is armoedig.

Het is zoals met die echte slow movement. Je kunt wel iedere zaterdag alle boeren in je omgeving affietsen voor melk, eieren en zelfgemalen bloem, zodat jij met je gezin heerlijk slow pannekoeken kunt bakken en deze in de septemberzon verorberen. Maar je kunt er ook naar streven dat meer mensen over de hele wereld beter eten, of dat je op zijn minst voor de hele buurt een stapel pannekoeken bakt, al is dat dan niet zo slow.

Maggie Berg and Barbara Seeber. The Slow Professor: Challenging the Culture of Speed in the Academy. Toronto: Toronto University Press, 2016. Meer informatie bij de uitgever.