• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ik wist geen ander lied

26 november 2016 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (99)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij
Illustratie: Susanne van der Kleij

Als je denkt dat het altijd allemaal niet erger meer kan, kun je altijd nog Hélène Swarth (1859-1941) lezen. Geen Nederlandstalig oeuvre zit zo vol smart, onterecht zelfbeklag en diepgevoelde zielepijn als dat van Swarth. Je zou vermoedelijk wel een bloemlezing van 196 treurige sonnetten uit haar werk kunnen lichten. Zoals bijvoorbeeld dit, uit de bundel Beelden en stemmen (1887):

Ik zocht een zang die lucht gave aan mijn smart,
Een zachte klacht vol zuchten van verlangen.
En zoele tranen vloeiden langs mijn wangen,
In weeken weemoed smolt mijn weenend hart.

Zoo bleef ik machtloos in mijn leed gevangen,
Gelijk een vogel, wien de hemel tart
Door gulden tralies en een knaapje sart,
Met schel gefluit en zoet gevlei, om zangen.

En ‘k hoorde een stem: – ‘Vrouw, klaag uw lijden niet!
Al maakte uw lied uw lijdenslast ook lichter,
Sluit om uw ziel den blanken sluier dichter!

‘Gelijk een liefde die zich allen biedt
Is ’t lied waarin het hart klopt van den dichter.’
Toen zweeg ik stil: ik wist geen ander lied.

Dit is als het ware een polyfoon gedicht, waarin vier verschillende stemmen klinken. In de eerste vier regels is een hooggestemde dichter aan het woord. De regels zitten vol alliteratie (zocht een zang) en binnenrijm (zachte klacht, lucht, zucht) en acconsonantie (zocht – zacht – zucht) en herhaling van hele lettergrepen (weeken – weemoed – weenend). In regel 1 wordt er een soort Nederlandse subjonctif gebruikt (die lucht gave), alsof we hier eigenlijk Frans aan het praten zijn.

Vanaf regel vijf is het ineens afgelopen met dat enorme geklinkklank. De tweede strofe is veel prozaïscher. Ineens vind je een enjambement en de samentrekking in regel 2 en 3 is niet helemaal lekker.  Je zou kunnen zeggen dat de machteloosheid van de vogel, die gevangen zich in zijn kooi en die daar een beetje gepest wordt door een ‘knaapje’, voelbaar wordt. Dit is een gefrustreerde strofe.

En in de volgende vijf regels (9 – 13) klinkt dan ineens de stem van een engel of een muze of een nog hogere instantie. De klankeffecten zijn een beetje terug (alliteratie in regel 10, slui-slui in regel 11), maar met mate. Sterker nog, deze stem heeft er geen moeite mee om dichter te laten rijmen op dichter (met twee verschillende betekenisssen, dat wel.) In plaats daarvan staan er nu uitroeptekens en de vocatief vrouw.

En in de laatste regel klinkt dan, terwijl Martinus Nijhoff niet eens geboren is, ineens een nuchtere stem. Alle woorden zijn eenlettergrepig, behalve ander. Dit is de enige regel die je ook aan het begin het 21e eeuw nog door een conversatie zou kunnen vlechten zonder dat iemand in de gaten had dat je een gedicht citeerde.

En daar gaat de regel natuurlijk ook over: als het geklaag moet worden gestaakt is het ook uit met de dichterlijke pret.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 19e eeuw, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d