Een verborgen schat toegankelijk maken, dat was een van de belangrijkste doelen bij de crowdfunding voor het gebedenboek van Maria van Gelre. Een belangrijke stap is de online beschikbaarheid van het gebedenboek. Vanaf maandag 19 juni 2017 is het voor iedereen mogelijk om de rijkdom te aanschouwen, de teksten te lezen, te genieten van de zeshonderd jaar oude pracht. En vanaf 13 oktober 2018 is een gedeelte van dit bijzondere boek te zien op een tentoonstelling in Museum het Valkhof.

>> Naar het gebedenboek online

De digitale presentatie van het gebedenboek van Maria van Gelre maakt deel uit van een samenwerking tussen de Staatsbibliothek zu Berlin, de Radboud Universiteit en Museum het Valkhof Nijmegen om het gebedenboek toegankelijk te maken door conservering, digitalisering, onderzoek en een tentoonstelling. Het project is in 2015 van start gegaan, de voorziene tentoonstelling vindt plaats van 13 oktober 2018 – 7 januari 2019, en er verschijnt (vermoedelijk in 2020) een afsluitende wetenschappelijke publicatie. De digitale presentatie van het gebedenboek is bedoeld om het brede publiek toegang te bieden tot een van de mooiste en belangrijkste handschriften uit de Noordelijke Nederlanden uit het begin van de vijftiende eeuw. Maar bovendien biedt het via de toegevoegde meta-data en transcripties alvast een eerste toegang tot de resultaten van het onderzoek. Het gaat hierbij uitdrukkelijk om ‘work-in-progress’. Transcripties en meta-data zijn zorgvuldig gecontroleerd maar vermoedelijk niet geheel zonder fouten. We hopen dat het beschikbaar stellen van deze gegevens onderzoekers uitdaagt met ons te streven naar een nog betere publicatie aan het slot van dit project.

De meta-data, die zijn gebaseerd op onderzoek door dr. Miranda Bloem, dr. Ad Poirters en prof. dr. Johan Oosterman, geven informatie over de tekstuele inhoud van het boek en over de verluchting. We hebben ervoor gekozen de meta-data in het Engels te geven vanwege de grotere internationale toegankelijkheid. Alle afzonderlijke teksten zijn vermeld, waarbij steeds het incipit en de rubriek, en zo mogelijk ook het Latijnse voorbeeld, zijn gegeven. Parallelle overlevering is wel onderzocht, maar in dit stadium (juni 2017) nog niet vermeld. De gehistorieerde initialen, de drôlerieën en de miniaturen zijn allemaal vermeld en beknopt beschreven. Tevens is vermeld aan welke verluchter de miniaturen worden toegeschreven volgens de huidige stand van het onderzoek. Op diverse plaatsen is er aanleiding aanvullend commentaar te geven bij codicologische, tekstuele en kunsthistorische aspecten van het boek. Omdat deze informatie echter nog verre van compleet is, hebben we besloten dit aanvullende commentaar voorlopig nog niet te tonen. Tenslotte biedt deze online-presentatie een volledige transcriptie van het gebedenboek. Deze transcriptie is gemaakt door Joanka van der Laan en gecollationeerd door Johan Oosterman. In de uiteindelijke wetenschappelijke publicatie wordt een kritische editie van het gebedenboek gegeven, voorzien van een integrale vertaling in het Engels.

Over het gebedenboek als materieel object valt veel meer te vermelden dan we hier nu doen. Een grondige codicologische beschrijving, uitvoerig onderzoek naar de samenwerking tussen de verluchters en naar de iconografische en stilistische aspecten van hun werk, een onderzoek naar de werkwijze en de taal van de kopiisten, naar de wijze waarop het boek gebonden is geweest, de geschiedenis van de codex, het technisch onderzoek naar pigmenten en perkament en veel meer maken deel uit van het onderzoek dat momenteel in Nijmegen en Berlijn in volle gang is.

De digitale opnamen van het gebedenboek zijn gemaakt in Berlijn. Voor technische specificaties verwijzen we graag naar de online-versie die op de website van de Staatsbibliothek zu Berlin beschikbaar gesteld wordt. We danken Dr. Robert Giel en Prof.dr. Eef Overgaauw van de Staatsbibliothek zu Berlin voor de goede samenwerking die het mogelijk heeft gemaakt het boek in Nijmegen digitaal beschikbaar te stellen voorzien van uitvoerige meta-data en transcripties. De meta-data en transcripties zijn ingevoerd in een database door Elke Cremers, Klinte de Rijck en Hilde van Wanroij. De Universiteitsbibliotheek Nijmegen heeft deze online versie van het gebedenboek gefaciliteerd. Laura Groenhuijzen en Caroline Coeleman hebben hierbij een belangrijke rol gespeeld.

Het initiatief voor dit project is genomen door Johan Oosterman. Door middel van crowdfunding is in 2015 ruim €30.000 bijgedragen door ruim 350 donateurs. Zonder hun bijdragen had dit project niet tot stand kunnen komen. Als snel nadien hebben vele andere instellingen bijgedragen. De belangrijkste daarvan zijn de Radboud Universiteit, de Staatsbibliothek zu Berlijn, de Ernst Von Siemens Kunststiftung, de Stichting Art, Books and Collections, de stichting SSN Nijmegen en NWO. De intensieve samenwerking met Museum het Valkhof en de Stichting Geldersch Landschap en Kasteelen is van groot belang voor de manier waarop dit project gestalte krijgt.