• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ilja Leonard Pfeijffer als kabbalist

8 augustus 2017 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

De taal van Ilja Leonard Pfeijffer (12)

Door Marc van Oostendorp

Wie een sonnet, een liefdessonnet, begint met de woorden ‘zal ik jou vergelijken’, doet de lezer onherroepelijk denken aan Shakespeare. Zeker als dat sonnet nummer 18 heeft in een cyclus, want het sonnet dat dit nummer heeft in het werk van de Zwaan van Avon begint met de regel ‘Shall I compare thee to a summer’s day?’

Welnu, gedicht 18  in Ilja Leonard Pfeijffers bundel Dolores begint als volgt:

zal ik jou vergelijken
met zenuwgasaanval op doordrekte loopgraven
van mijn rillend wachten en uitgesteld sterven?
verkrampter stuipstaar ik met starre ogen willoos
in de wolk van jouw slopende schoonheid

De retorische structuur van het gedicht volgt losjes die van Shakespeare’s sonnet: de vergelijking met een zomerdag voldoet niet, zij het dat de mislukking in Engeland veroorzaakt wordt doordat die dag niet mooi genoeg is, terwijl hij voor Pfeijffer juist nog niet voldoende gruwelen kent om echt op de vrouw te kunnen lijken.

Ongecompliceerd

Pfeijffer heeft zelf een aantal keer gewezen op de parallellen tussen de twee sonnetten. In een interviewtje met de journaliste Ellen de Jong zegt hij bijvoorbeeld:

De reden waarom ik zijn structuur volg is niet om het mijn lezers lastig te maken maar omdat ik denk dat als je dat sonnet in je hoofd hebt, er een contrast speelt tussen de zenuwgasaanval en the summer’s day, terwijl hetzelfde soort thematiek aan de orde is.

Het grappige is dat het gedicht van Shakespeare zelf al gebaseerd is op een contrast met andere gedichten, namelijk die waarin de dichter juist wel ongecompliceerd de geliefde net zo mooi als een zomerdag noemt. En dat in de poëzie over de oorlog het contrast met het mooie weer óók weer een topos is.

Het wachten is daarom op de dag dat een dichter opstaat en in een sonnet 18 de vergelijkbaarheid van de geliefde met een zenuwgasaanval ter discussie stelt.

Ontploft

Maar met de vorm van dit gedicht is nog meer aan de hand. Het is bijvoorbeeld een ontploft sonnet. Het eerste ‘kwatrijn’ heeft ietsje meer dan 4 regels, de tweede 5, de derde 6. Het afsluitende distichon telt niet twee regels, maar 3. De terreur van de geliefde is te groot voor de gebruikelijke 14 regels. Er zijn er (ongeveer) 18 nodig.

Maar wacht eens even! De zenuwgasaanval is er ook niet zomaar een. Hij is er duidelijk een van de eerste wereldoorlog. Behalve naar sonnet 18 van Shakespeare, verwijst gedicht 18 in Dolores duidelijk ook naar In Flanders fields van John McCrae, een van die gedichten die de zomerse klaprozen en het bloederige slagveld contrasteren:

In Flanders fields the poppies blow
Between the crosses, row on row
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below

Getallen

Die klaprozen werden zoals bekend een poëtisch symbool voor de eerste wereldoorlog: de bizarre schoonheid die er temidden van die gruwelen nog kon groeien.

Maar die oorlog heeft natuurlijk ook voor altijd een bijzondere betekenis gegeven aan het getal 14 (de lengte van een sonnet) en het getal 18 (het nummer van dit gedicht in Pfeijffers reeks én de feitelijke lengte van het gedicht) als het begin en het einde van die vreselijke oorlog. Uiteindelijk is niets meer onschuldig.

Of toch wel? Ik vermoed dat de gemiddelde lezer mijn verklaring van het getal 18 minder overtuigend vindt dan de verwijzing naar het 18e sonnet van Shakespeare. Een aardigheidje, maar niet iets om de rest van je levensdagen mee te slepen. Misschien vind ik dat zelf ook wel.

De vraag is nu waarom dat zo is. Natuurlijk heeft de vergelijking met Shakespeare de zegen van Pfeijffer zelf, blijkens dat interview met De Jong. Maar waarom voelt het vergezochter om een gedicht dat 18 heet en over de Eerste Wereldoorlog gaat met die oorlog te associëren? Daarover zou ik wel eens een goede literatuurwetenschappelijke studie willen lezen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Ilja Leonard Pfeijffer, Shakespeare

Lees Interacties

Reacties

  1. Jona Lendering zegt

    8 augustus 2017 om 09:26

    “Ik vermoed dat de gemiddelde lezer mijn verklaring van het getal 18 minder overtuigend vindt dan de verwijzing naar het 18e sonnet van Shakespeare.”

    Misschien omdat we er enerzijds aan gewend zijn dat dichters naar dichters verwijzen, en dat we anderzijds jaartallen zelden rekenen tot het bereik van de getalsymboliek? Met dat laatste bedoel ik dat auteurs weleens cijfers gebruiken in symbolische betekenissen, maar dat die symboliek eigenlijk vrij beperkt is en zelden iets doet met jaartallen.

    Ik kan me althans geen parallel voor dit 14-18 voor de geest halen.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      9 augustus 2017 om 07:01

      Er is een soort brug tussen jaartallen en andere getallen die je taalkundig kennelijk niet gemakkelijk over gaat. Ik heb daar eerder al over geschreven.

      Beantwoorden
  2. Arie Sonneveld zegt

    9 augustus 2017 om 18:02

    De brug ontbreekt, niet omdat jaartallen zich daar slecht voor lenen, maar omdat die brug er simpelweg niet is. Er zijn duizenden verwijzingen denkbaar, waaronder veelal loze verwijzingen, zoals die naar WO-I. De openingsregel verwijst naar Shakespeare’s 18e sonnet, zonder dat daar ook maar enige twijfel over kan bestaan. Het feit dat het gedicht in de cyclus ook het nummer 18 draagt bevestigt die verwijzing alleen maar. De brug bestaat en is reëel. Dat geldt niet voor de verwijzing naar ’14-’18.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      9 augustus 2017 om 20:54

      Het gedicht verwijst nochtans ontegenzeggelijk naar de Eerste Wereldoorlog. Op Facebook reageerde Pfeijffer zelf op dit artikel door te melden: “Ik kan me herinneren, uit de tijd dat ik nog naar schaatswedstrijden keek op de televisie, dat er een Duitse schaatser was die op de vijfhonderd meter de tijd 40’45” liet noteren. Dat ik me dat herinner, wil iets zeggen.”
      Dat kan ironisch zijn, maar ik vermoed dat het dan niet alléén ironie is.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ZOMER

Het water ligt ontdaan bijna
van water onder stof,
de bomen zien hun eigen ogen
en ik door groen hun groen niet meer,
ze zijn verborgen in de bomen.

De lucht betrekt over het vee –
wanneer het licht zo donker wordt
licht fel het wit van koeien op.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1887 Gesinus Kloeke
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d