Door Roland de Bonth
Als de mussen van het dak vallen en de temperatuur in het klaslokaal tot grote hoogte stijgt, klinkt veelvuldig de roep van leerlingen om het schoolgebouw te ontvluchten en in de buitenlucht les te krijgen. Jammer genoeg is het vaak onmogelijk of ongewenst om aan dit verzoek te voldoen. Niet alle scholen hebben immers de beschikking over een schoolplein waar ongestoord les kan worden gegeven of een openbare groenvoorziening in de nabijheid die dienst kan doen als geïmproviseerd leslokaal. Op het Haags Montessori Lyceum waar ik werkzaam ben, wordt het – net als op alle montessorischolen – belangrijk gevonden om niet alleen op school maar ook daarbuiten te leren. Dit wordt ‘’binnen en buiten leren’’ genoemd en vormt één van de zes karakteristieken van het voortgezet montessorionderwijs. Kennis en vaardigheden doen leerlingen namelijk niet alleen op binnen de schoolmuren maar ook – of zelfs vooral – daarbuiten. Door kennis te nemen van de wereld buiten de school – en dat kan ook door sprekers van buiten naar binnen te halen – wordt het leergebied van leerlingen vergroot. Een heel aardige manier daarvoor – geschikt voor alle middelbare scholen en ook geschikt als het niet snikheet is – is het maken van een literaire wandeling.
Binnenkort vindt er bij ons op school een projectdag plaats. Voor leerlingen uit 4 havo willen wij deze vullen met een literaire activiteit. Een voor de leerlingen aansprekende én voor de hand liggende optie is een schrijver op bezoek laten komen. De ervaring leert dat de meeste leerlingen een dergelijk bezoek wel kunnen waarderen, mits ze goed voorbereid worden op de komst van de auteur. Bijvoorbeeld door (fragmenten van) boeken van hem/haar te laten lezen of opdrachten over leven en werk van de schrijver te laten maken. Helaas is het niet altijd eenvoudig om de agenda’s van schrijver en school op elkaar af te stemmen. En dan heb ik het nog niet eens over het budgettaire aspect dat hiermee gemoeid is.
Een alternatief zou een bezoek aan een museum zijn. Zowel de Koninklijke Bibliotheek als Het Letterkundig Museum, het Kinderboekenmuseum en Museum Meermanno liggen op 15 minuten loopafstand van de school; een groot voordeel als een school gevestigd is in het centrum van Den Haag. Nadeel van een museumbezoek zou dan wel weer zijn dat het zo gewenste ‘’buiten’’ stiekem toch ‘’binnen’’ wordt.
Nu herinnerde ik me dat ik eens tweedehands Het Land der Letteren (Amsterdam, 1982) op de kop had getikt. Deze door Adriaan van Dis en Tilly Hermans verzorgde uitgave was blijkens het colofon ‘mede samengesteld ten behoeve van het literatuuronderwijs’. In dit prachtig uitgegeven en rijkelijk geïllustreerde boek staan per provincie gedichten en romanfragmenten van bekende literatoren. Met teksten van onder anderen Constantijn Huygens, Annie M.G. Schmidt, S. Carmiggelt, P.C. Boutens, Jacob Cats, Menno ter Braak en Gerrit Achterberg kan dit boek een mooi uitgangspunt vormen voor het vervaardigen van een literaire wandeling door Den Haag. Ter inspiratie daarvoor zou de speciaal voor 4havo ontworpen lessenserie van docent Nederlands Walter Oussoren kunnen dienen waarover hij onder de titel De roman in Amsterdam. Literatuur over domeingrenzen heen op 24 november tijdens de HSN-conferentie in Zwolle zal spreken.
Om echter niet opnieuw het wiel te hoeven uitvinden besloot ik eerst op internet te zoeken en dat leverde een grotere hoeveelheid materiaal op dan ik in eerste instantie had verwacht; nieuwe maar ook oude – inmiddels vergeten – informatie. Zo herontdekte ik de app LitRoutes van het Letterkundig Museum, met voor het Haagse kant-en-klare wandelingen over Louis Couperus en over Jan Siebelink. Gratis te downloaden via de Appstore.
Een literaire wandeling zou zich ook kunnen richten op (beroemde) overleden schrijvers. Voor een rondgang langs hun graven is het tabblad Beroemde Graven en dan Letteren van de website Dodenakkers zeer aan te bevelen. Daar is eenvoudig terug te vinden dat F. Bordewijk in Den Haag begraven ligt. Dit graf werd bezocht door Aad Meinderts, die als directeur van het Letterkundig Museum in 30 dagen een Literaire roadtrip langs 100 schrijversgraven maakte en die op video vastlegde. Als leerlingen dit dodelijk saai zouden vinden, dan bieden de vier literaire wandelingen uit José Buschmans Den Haag, stad, boordevol Bordewijk zeker een goed alternatief.
Van recente datum is de website Straatpoëzie, die onderdeel uitmaakt van het hier al eerder aangehaalde promotieonderzoek van Kila van der Starre. Den Haag, Leiden en Amsterdam zijn daarop met tal van gedichten ruim vertegenwoordigd. Sinds enige tijd is er een tabblad Lesideeën toegevoegd, aan de hand waarvan docenten hun leerlingen de straat op kunnen sturen. Gebruikers van de website worden overigens aangemoedigd eigen lesideeën op te sturen.
Het mooiste resultaat van mijn zoektocht op internet waren toch echt de ‘zwerfverhalen’ van Kinderboekenstad. Dit zijn looproutes door Den Haag waarbij kinderen leren op een andere wijze naar de stad te kijken. De voorbeeldig vormgegeven routes, waaronder een wandeling over Multatuli, zijn via Kinderboekenstad gratis te downloaden.
Natuurlijk bevind ik me als docent Nederlands op een Haagse school voor literaire wandelingen in een bevoorrechte positie. Toch denk ik dat het met behulp van bovenstaande suggesties, literaire genootschappen, plaatselijke VVV’s, de eigen creativiteit en wat dies meer zij mogelijk moet zijn om leerlingen ook elders in Nederlands lekker naar ‘’buiten’’ te laten gaan.
Een prachtige inventarisatie! Een alternatief zonder lokale dode dichters of muurgedichten is om zelf aan de slag te gaan. Een eveneens Haags project voor de basisschool (binnen Cultuuronderwijs op zijn Haags van CultuurSchakel) is om in de eigen buurt als klas een poëzieroute aan te leggen met bijvoorbeeld borden aan lantaarnpalen.
Het maken van een eigen poezieroute is inderdaad een uitstekend alternatief. Je zou in dat geval misschien ook kunnen experimenteren met geocaching. Overal schatkistjes verstoppen met gedichtjes erin.
Heel aardig die literaire uitstapjes met scholieren in je eigen stad. Mits ze natuurlijk ook van de evocatie kunnen genieten die Johan Huizinga ‘historische esthetiek’ noemde. Ik was daar in ieder geval al jong gevoelig voor: een woonhuis, een grafsteen, een boek met een handtekening.
En als oud-Hagenarees heb ik veel met de geschiedenis van de stad en ook met zijn beroemde inwoners. Zo heb ik een aantal jaren geleden een lijstje gemaakt met alle Haagse humor-figuren, oud en nieuw. Misschien heeft u er nog eens iets aan voor een literair-humoristische wandeling. Mijn laatste toevoeging was het Haagse adres waar Annie M.G. Schmidt rond 1930 geruime tijd in een pension heeft gewoond, in de Van Speijkstraat. Helaas heb ik geen huisnummer, maar ben daar wel naar op zoek.
En Den Haag heeft wat met humor en humor wat met Den Haag. Hieronder sec mijn lijstje met Haagse humorhelden.
Kees Actueel
Lou Bandy
Tijl Beckand (stand-up comedian)
Wim de Bie
Godfried Bomans (enkele maanden na zijn geboorte verhuisd)
Adriaan Bontebal
Sjaak Bral
Dolf Brouwers (Sjef van Oekel)
Hans Vandenburg (humormuziek met Gruppo Sportivo)
Johan Buziau (clown – 1920)
Remco Campert
Simon Carmiggelt
Bart Chabot
Fred Delfgauw (acteur en artiest)
Lia Dorana (actrice)
Wieteke van Dort
Rinus Ferdinandusse
Dimitri Frenkel Frank (deels Haags)
Chiem van Houweninge (Zeg ‘ns aaa)
Harry Jekkers
Wim Kan
Frans Kokshoorn (ooit aangever van André van Duin)
Howard Komproe (cabaretier)
Kees van Kooten
Trudy Labij (comédienne)
Annemarie Oster (Hadimassa)
Karel de Rooij (Mini en Maxi)
Marnix Rueb (Haagse Harry)
Helga Ruebsamen (schrijfster)
Annie M.G. Schmidt
Harry Touw (Fred Haché)
Jaap Vegter (striptekenaar)
Georgina Verbaan (Zoetermeer/Den Haag)
Bram Vermeulen
Marcel Verreck
Paul van Vliet
Pierre Wind (humor-kok)
Sander van de Pavert (Lucky Tv en koning Willy)
En tegelijk met het lijstje heb ik destijds met clips van YouTube een eigen montage gemaakt met korte fragmenten waarin de meeste van deze figuren zijn te zien of te horen.
https://www.youtube.com/watch?v=ckf-BnQ4u9I
http://www.dejongenskamer.nl/haagsehumor.htm
Een literair-humoristische wandeling is zeker de moeite waard. Heeft u ook een lijst met adressen die een relatie hebben met de genoemde personen? Ik ben daar zeker in geïnteresseerd!
Nee, zo’n lijst met adressen heb ik niet, hoewel ik wel van een aantal figuren ongeveer weet waar ze wonen. Het zal een opgave zijn om de exacte adressen te achterhalen en bedenk goed welke humorschrijvers nog bekend zijn bij uw leerlingen. U kunt me bereiken via mijn website via de naamlink boven deze reactie, maar doet u dat alleen als u ook concrete plannen heeft.
Ik wil u nog wel wijzen op de stichting Archipelpoëzie, een club die onder meer muurgedichten aanbrengt in de Haagse Archipelbuurt, de buurt van Louis Couperus en ook heel dichtbij het Haags Montessori Lyceum. Leuk voor een wandeling. Succes!
http://www.archipelpoezie.nl
Dolf Brouwers: Slijkeinde 24;
Constantijn Huygens (ook humorschrijver): Lange Voorhout 44
Ja, leuk! Kees van Kooten groeide op in de Zuiderparkbuurt in de Vreeswijkstraat 174. Aan de gevel van Bierkade 2A, waar het geboortehuis van Godfried Bomans stond, prijkt nu een herinneringsplaquette … En de wandeling eindigt op de Grote Markt bij het standbeeld van Haagse Harry, kan iedereen een selfie met hem maken. 🙂
Nog een paar dan:
Lou Bandy/Willy Derby: geboortehuis Van Limburg Stirumstraat 187
Paul van Vliet: geboortehuis Denneweg 64
Jacob Cats: Adriaan Goekooplaan 10 (Catshuis)
Johan Buziau: Geestbrugweg 55 Rijswijk
JH Speenhoff: Anna van Hannoverstraat 9 (gebombardeerd)
F. Bordewijk: 2e van den Boschstraat 36 (gebombardeerd)
S. Carmiggelt: geb. Loosduinsekade 206; Westeinde 172
@Wouter van der Land
Tof al die adressen! Ik heb ze allemaal toegevoegd aan mijn paginaatje over Haagse humorfiguren en wie weet komen ze nog van pas. Wel blijf ik om een speciale reden op zoek naar het huisnummer van Annie M.G. Schmidt in de Van Speijkstraat, de mensen die het kunnen weten, wisten het niet of reageerden niet.
http://www.dejongenskamer.nl/haagsehumor.htm
Dank voor het aanbod. De stichting Archipelpoëzie was ik inmiddels zelf ook al op het spoor gekomen. Zeker de moeite waard.
Superleuk, Roland. Henk ter Haar heeft zijn leerlingen ooit met een opdracht de ‘schrijverswijk’ in Arnhem ingestuurd. Geschiedenisdocenten van mijn school, Olympus College in Arnhem, overwogen om hetzelfde te doen in de ‘politici-wijk’ in Arnhem-Zuid. In Arnhem bestaat overigens ook een uitgebreide literaire wandeling.
Schrijverswijken zijn meestal wijken met literair-historisch gezien interssante namen (Vondel, Hooft, Bredero), maar voor veel leerlingen onbekend en dus onbemind. Daar rust ons een schone taak.
Trouwens, In Nijmegen is een ontzettend leuke wiskundestadswandeling. Helaas is die niet meer via de VVV te vinden, maar gelukkig wel via een zoekopdracht op Internet. Als voorbeeld gebruik ik die voor speurtochten binnen de school.