• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Waarom hebben talen verschillende klinkers en medeklinkers?

14 december 2017 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Niets weten we, niets.

Ik heb 25 jaar geleden besloten dat ik om de mens beter te begrijpen me het best kon storten op het allerkleinste detail van de dmens: de klanken die hij maakt, de klinkers en de medeklinkers, en de manier waarop die gegroepeerd worden in lettergrepen en woorden. Mensen doen dat in of met hun hoofd, en door uitgebreid te bestuderen – ik wijd daar mijn leven aan – kun je te weten komen hoe de mens in elkaar zit.

Tot je ineens een e-mail krijgt van een scholier. “Ik heb voor het vak Nederlands de opdracht gekregen,” schreef Daniël, “om een opdracht te maken over het onderwerp ‘Waarom klinken talen verschillend?’ Eén van mijn deelvragen luidt: “Waarom hebben talen een eigen fonologie?” Ik heb uiteraard op internet veel over deze deelvraag opgezocht maar ik weet nog steeds nog niet echt een goed antwoord hierop. Mijn vraag aan u is of u me daar iets meer mee kan helpen.”

Ik ben fonoloog. Je zou dus zeggen dat Daniël het trof, omdat ik al meer dan 25 jaar over die vraag heb nagedacht, maar het allereerlijkste antwoord is: dat weten we eigenlijk niet. Het is als je het goed beschouwt een groot raadsel. Ja, waarom heeft iedere taal een andere verzameling klinkers en medeklinkers? Waarom een andere manier van lettergrepen bouwen?

Dat talen van elkaar verschillen, gebruiken mensen waarschijnlijk al sinds het ontstaan van taal om zich van elkaar te onderscheiden: te laten horen tot welke groep ze horen. In eerste instantie was dat misschien om ongewenste indringers gemakkelijk te kunnen uitsluiten, tegenwoordig maken we daar op allerlei subtielere manieren gebruik van om ons verbonden te voelen met onze ‘eigen’ mensen.

Die kleine uitspraakverschillen noemen taalkundigen fonetiek en niet fonologie: iedere Nederlander spreekt de f net op een wat andere manier uit dan een andere Nederlander, simpelweg omdat iedereen een andere mond heeft en die op een net wat andere manier gebruikt.. Je zou kunnen denken dat die kleine fonetische uitspraakverschillen ook wel genoeg zouden zijn om talen van elkaar te doen verschillen. Als de ene groep de s op de ene manier uitspreekt, en de ander op de andere manier, dan kun je horen dat ze van elkaar verschillen. Daarvoor hoeven ze nog niet hele systemen met andere klinkers en medeklinkers op te zetten, die onderling van elkaar verschillen.

Hoewel er in dezen niets te bewijzen is, lijkt mij het meest plausibele antwoord het volgende: mensen kunnen met hun lippen, tong, en spraakkanaal vrij gemakkelijk zeker zo’n 250 verschillende klanken te maken. Voor talen is dat kennelijk teveel: de talen die we kennen onderscheiden tussen de 15 en de 150 verschillende klinkers en medeklinkers. Er zijn verschillende manieren om een selectie te maken, en die zijn kennelijk allemaal ongeveer even bruikbaar voor een menselijke taal.

Dat de taal met de ene fonologie verandert in een taal met een andere fonologie, is waarschijnlijk een gevolg van kleine fonetische veranderingen die zich ophopen. De ene groep spreekt de s net wat stemhebbender uit dan de andere (alweer, misschien om zich te onderscheiden), en na een tijdje is die dan niet meer te onderscheiden van de oorspronkelijke z. Zo valt dan één medeklinker weg, en heb je een taal gekregen met een (iets) kleinere fonologie. Omgekeerd: als mensen een s in bepaalde omstandigheden net iets meer als een sj zijn gaan uitspreken, kan een jonge generatie op een bepaald moment tot het idee komen dat s en sj twee verschillende klanken zijn, en is de fonologie gegroeid.

Zo moet je dan de variatie in omvang zien: tussen 15 en 150 klanken is kennelijk redelijk, en talen kunnen groeien en krimpen binnen deze marges.

De fonologie van een taal is meer dan een opsomming van klinkers en medeklinkers: het gaat ook over hoe lettergrepen gevormd worden, waar klemtoon ligt, en veel meer. Voor al die verschijnselen geldt denk ik hetzelfde: mensen spreken een klein beetje anders, en de volgende generatie nog weer een beetje anders, en de volgende generatie nog weer anders, en op een bepaald moment zijn al die kleine verschillen zo groot geworden dat je van een andere fonologie kunt spreken.

Maar helemaal zeker zal ik dat tot aan mijn dood waarschijnlijk niet weten, hoe hard ik ook studeer.

In de decembermaand houdt Neerlandistiek een crowdfunding-actie. Lees je graag Neerlandistiek? Help ons een hartewens van onze hoofdredacteur te verwerkelijken.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Jos Houtsma zegt

    14 december 2017 om 13:23

    Ja, hartstikke mooie verklaring toch. Niks meer aan doen.

    Beantwoorden
  2. DirkJan zegt

    14 december 2017 om 17:15

    Ik ben geen geleerde, maar in de biologie en evolutie draait alles om variatie. Variatie als strategie om te overleven bij veranderende omstandigheden zodat een soort met een enkele variant niet in zijn geheel definitief kan worden uitgeschakeld. Verschillen in taal zijn dan nuttig om bij te dragen om de biologische variatie in stand te houden.

    (En morgen werd 50 jaar geleden de hoog- en weledelzeergeleerde heer Marc van Oostendorp in Rotterdam geboren. Van harte!)

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Twan Vet • Ochtendkrant

Morgen mag je heus wel weer over de wereld
lezen, maar vandaag nog niet. Dus blijf in bed.
Ik heb al thee voor je gezet.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN AFGEWEZEN HARING

Nee, haring moet je maar niet eten,
op zeebanket rust een bezwaar,
dan krijg je van die gekke dromen
met rare lintjes in het haar.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1973 Leendert van Dis
2020 Flip G. Droste
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d