Door Jet Duinmeijer,
student Nederlandse Taal en Cultuur, Universiteit Leiden
Kun je het je voorstellen? Een afname van het gebruik van hun als onderwerp? Voor velen een grote opluchting, voor anderen een punt voor nader onderzoek.
Deze afname was in eerste instantie de uitkomst van mijn BA-eindwerkstuk aan de Universiteit Leiden. Ik was erg verbaasd over dit resultaat. Dit sloot namelijk totaal niet aan bij mijn hypothese. Ik ging van alles uit, maar niet van een afname. Voor mijn eindwerkstuk wilde ik graag het gebruik van hun als onderwerp in kaart brengen. Hoe vaak komt dit nou daadwerkelijk voor en in welke context? Hierbij was ik voornamelijk geïnteresseerd in de meest recente resultaten. Ik kreeg daarom als tip om de data voor mijn onderzoek te zoeken in Twitter, tegenwoordig een veelgebruikt medium onder taalkundigen om informeel taalgebruik te onderzoeken. In Twitter kon ik mijn zoekopdracht goed specificeren en kon ik Tweets filteren op datum. Perfect zou je zeggen, maar niets bleek minder waar.
Tijdens het zoeken merkte ik al gauw dat hoe recenter de Tweets werden, hoe meer Tweets van bedrijven of andere instanties waren. Ik zag bijvoorbeeld regelmatig Tweets van NS of van Vodafone voorbijkomen. Het leek er dus op dat Twitter werd overgenomen door dit soort bedrijven en dat hierdoor de ‘gewone’ twitteraar werd weggedrongen. Na het tellen van de resultaten werd mijn vermoeden bevestigd.
Mijn data heb ik verzameld aan de hand van verschillende zoekopdrachten in Twitter. Ik heb ervoor gezorgd dat ik op verschillende momenten in de tijd naar Tweets zocht, zodat ik een eventuele stijging of daling in het gebruik van hun als onderwerp kon waarnemen. De eerste zoekopdracht richtte zich op het gebruik van de pronomina ze, zij en hun op de onderwerpspositie van de derde persoon meervoud. Alle Tweets waarin dit het geval was, nam ik op in mijn data. Ik telde het aantal Tweets per pronomen bij elkaar op en hieruit bleek dat het pronomen ze er elke keer met kop en schouders bovenuit stak. Hierdoor kon ik nog weinig zeggen over het stijgen of dalen van hun als onderwerp ten opzichte van de andere vormen. Vandaar dat ik nog een zoekopdracht had uitgevoerd die zich alleen richtte op het gebruik van zij en hun op de onderwerpspositie van de derde persoon meervoud. Hierbij werd het pronomen ze dus buiten beschouwing gelaten. Nadat de frequenties voor deze zoekopdracht geteld waren, bleek dat in 2012 in bijna de helft van de Tweets gebruik werd gemaakt van hun als onderwerp. In 2014 bleek dit gebruik nog maar 8,7% te zijn en in 2016 zelfs nog maar 1,6%. Een sterke daling dus.
Om zeker van mijn zaak te zijn, heb ik verder onderzoek gedaan naar veranderingen in Twitter. Wat bleek, Twitter heeft in de laatste jaren veel concurrentie gehad van andere media, zoals Snapchat en Instagram. Twitter werd hierdoor genoodzaakt om zich meer op nieuwsberichten en persoonlijke marketing te richten. Geen wonder dat het taalgebruik in dit medium niet meer is zoals het was. De ‘gewone’ twitteraar is overgestapt naar andere media en het aantal berichten van bedrijven en instanties is gestegen. Door deze verandering is het taalgebruik dus ook een stuk formeler geworden. Het informele Twitter zoals wij dat kennen is er dus niet meer. Het lijkt tegenwoordig helemaal niet meer zo’n goed medium te zijn om informeel taalgebruik in te onderzoeken. De afname van hun als onderwerp op Twitter wordt hiermee wel bevestigd. De vraag blijft natuurlijk of het gebruik van hun als onderwerp bij de overgestapte ‘gewone’ twitteraar ook gedaald is of dat hun dat nog steeds gebruiken.
Zou het zo kunnen zijn, dat het gebruik van ‘hun’ meer in het spreken dan in het schrijven voorkomt? Vgl: ‘Ik zei nog tegen Piet zei ik…’ lijkt mij ook iets wat je zegt, maar niet schrijft?
Ik wil niet uitsluiten dat ‘hun’ een spreekding is en geen schrijfding, maar het voorbeeld wat je noemt is wel van een totaal andere orde. Dit soort “pivots” komt in spreektaal regelmatig voor als middel voor bijvoorbeeld beurtuitbreiding (je voorkomt dat er een punt is waar je hoorbaar klaar bent) of als je midden in een beurt een andere richting in gaat. Beide zijn dingen die volstrekt niet relevant zijn in schrift, aangezien je daar gewoon je zin altijd kan herschrijven. (zie bv het werk van Gareth Walker uit 2007, of Steven Clayman en Chase Raymond uit 2015)
Maar ik zie zo snel geen reden waarom “hun” niet in schrift als onderwerp kan worden gebruikt. Iemand die consistent “hun” als onderwerp gebruikt, zal in schrift wellicht zich niet realiseren dat de conventie is dat je “ze/zij” gebruikt. Maar misschien ook juist wel.
De trend die je observeert (informeel taalgebruik op Twitter neemt af) lijkt me juist. Andere signalen daarvoor zijn bv. een afname van het aantal d/t-fouten, een afname van de frequentie van ‘ik’ (minder persoonlijke tweets, en dus waarschijnlijk ook minder informele tweets), en een afname van het percentage out-of-vocabulary words (vaak spellingsvarianten of afkortingen die niet in het Groene Boekje of een andere woordenlijst staan).
Voor wat betreft het gebruik van hun als onderwerp is het ook interessant om te kijken naar leeftijd. Ik verzamelde tweets met het bigram ‘hun hebben’ vs ‘zij/ze hebben’ (en nog een handvol andere frequente werkwoorden), en filterde op screennames die eindigen op 1980-2000. (We nemen aan dat zulke screennames vaak een geboortejaar aangeven). Je ziet dan dan het percentage hun oploopt van ongeveer 1% voor gebruikers geboren in 1980 tot ongeveer 8% voor gebruikers geboren in 2000.
De ruwe data (ontleend aan tweets uit de periode 2011-2015) zijn:
year hun zezij
1980 17 1492
1981 20 1477
1982 10 1231
1983 30 1474
1984 35 1420
1985 10 1153
1986 33 1347
1987 31 1333
1988 29 1125
1989 30 1361
1990 34 1862
1991 47 2003
1992 51 2079
1993 109 2633
1994 185 3295
1995 232 4332
1996 416 5336
1997 427 6206
1998 439 5537
1999 367 4355
2000 259 3737