In zijn recente reisverslag God in Japan gebruikt Willem Melchior een paar keer het woord intussen zoals ik dat zelf niet snel zal doen. Op p.89 bijvoorbeeld: De Kongobuji intussen was prachtig, ik kan niet anders zeggen. Er zijn twee dingen opmerkelijk aan dit gebruik van intussen: de plaats ervan in de zin en de functie. Laten we met het eerste beginnen. In … [Lees meer...] overIntussen: tijd voor iets anders
taalverandering
Hoe uit taalcontact nieuwe taal ontstaat
Er is de laatste jaren in de taalkundige literatuur veel aandacht voor de gevolgen van taalcontact: wat gebeurt er als groepen sprekers van verschillende talen bij elkaar komen, bijvoorbeeld door migratie? Of wanneer sprekers meer dan één taal beheersen? Die talen beïnvloeden dan elkaar, en dit soort contact is waarschijnlijk een drijvende kracht achter veel taalveranderingen. … [Lees meer...] overHoe uit taalcontact nieuwe taal ontstaat
Wethouder Hekking en het lidwoord van de betekenis
Toen ik een stukje schreef naar aanleiding van lachsalvo’s in de Tweede Kamer die het gevolg waren van een accentfoutje in een bijdrage van Jaco Geurts (CDA – over landbouw horen we hem niet meer, als woordvoerder is hij verhuisd naar wonen), vermoedde ik niet dat er een rééks aan aanvullingen op zou ontstaan met andere opmerkelijke accenten in de plenaire zaal en … [Lees meer...] overWethouder Hekking en het lidwoord van de betekenis
Dat eeuwige ge-Electric Light Orchestra van hem
Maurits en Johannes, de twee vrienden van Erik Poelman in de roman Augustus van Eric de Rooij, vertegenwoordigen allebei een heel andere kant van de hoofdpersoon. Dat blijkt ook uit hun favoriete muziek. Terwijl Erik met Maurits zijn liefde voor Italo-disco deelt en in Amsterdamse gay-discotheken danst op synthesizerpop (het is 1988), moet hij op de kamer van Johannes keer op … [Lees meer...] overDat eeuwige ge-Electric Light Orchestra van hem
Fantastisch: wat het is en wat het niet zo lang geleden was
Nog even een duikje nemen in de Handelingen van de Tweede Kamer, en wel die van zeer nabij, namelijk het huidige kalenderjaar? (Zie de vorige bijdrage over met droge ogen beweren.) Als we het woord fantastisch en fantastische opzoeken, komen we tot een kleine 100 stuks, zelfs al zitten we nog enkele weken vóor het zomerreces. Fantastisch wordt … [Lees meer...] overFantastisch: wat het is en wat het niet zo lang geleden was
‘Ik ga’ plus adjectief
Een oud-student plus oud-assistent van mij is intussen leraar Nederlands op een middelbare school in Barendrecht. Vorig jaar (2021) kreeg ik een mail van hem waarin hij mij min of meer verbijsterd mededeelde dat hij leerlingen op een merkwaardige manier het werkwoord gaan hoorde gebruiken. Hij gaf twee voorbeelden: ik ga kort ‘ik ga naar de kapper om mijn haar kort te laten … [Lees meer...] over‘Ik ga’ plus adjectief
Alle taalverandering veroorzaakt variatie
Klagen over taal: ’t is van alle tijden. Ook ik moet bekennen dat de ziekte me niet vreemd is. Hoor ik in mijn omgeving wendingen als het boek wat ik gelezen heb of het boek die daar ligt, dan begint de taalpurist in mij zich spontaan op te winden. Taal is nu eenmaal een deel van onze identiteit, en daar morrel je niet zomaar aan. Maar: het kan verfrissend zijn die agitatie af … [Lees meer...] overAlle taalverandering veroorzaakt variatie
Er is niets mis met taalverandering
Een belangrijk inzicht dat ik aan het begin van mijn opleiding verworven heb, is dat talen voortdurend in beweging zijn. Dit geldt ook voor het Nederlands. Taalcontact, de media, een veranderende maatschappij: al deze factoren hebben een invloed op het Nederlands. Er komen steeds nieuwe woorden bij; bepaalde woorden raken na een tijdje in onbruik en verdwijnen vervolgens. Ik … [Lees meer...] overEr is niets mis met taalverandering
De lange k van Vlaanderen
Een weinig bekend verschil tussen het Nederlands van Nederland en dat in Vlaanderen is dat van de uitspraak van de medeklinkers aan het einde van woorden. Ik heb de indruk dat het verschil groeit, al heb ik dat nergens gedocumenteerd gezien en zelf ook nog niet voldoende onderzocht: ik heb de indruk dat die medeklinkers in het Vlaams de neiging hebben om langer te worden. Dit … [Lees meer...] overDe lange k van Vlaanderen
De ongeziene verikeaisering van het Nederlands
Het zal jullie niet ontgaan zijn: het Genootschap Onze Taal heeft een nieuwe huisstijl. Het blad ziet er anders uit, de website ziet er anders uit, zelfs het logo dat al heel vele decennia overleefde, is aangepast. Maar zoals het een taalgenootschap betaamt, is de ingrijpendste wijziging er één in het taalgebruik. In ieder geval op de website wordt de lezer voortaan met je … [Lees meer...] overDe ongeziene verikeaisering van het Nederlands
Hoe meer mensen een taal leren, hoe makkelijker die taal wordt
Wordt een taal gemakkelijker wanneer veel mensen haar leren? Daarover woedt al enige tijd discussie in taalkundige kringen. Aan de ene kant hebben mensen een bijna instinctieve afkeer van de gedachte dat je talen uberhaupt op een schaal zou kunnen plaatsen van eenvoudig naar complex. Dat idee is in het verleden ook wel misbruikt om racistische gedachten te ondersteunen: simpele … [Lees meer...] overHoe meer mensen een taal leren, hoe makkelijker die taal wordt
Al!
Al kun je op heel veel manieren gebruiken: 'al mijn brood is op', 'ik zie hem al staan', 'al ziet men de lui, men kent ze daarom niet', 'dat is al de derde keer', 'zo ik al weet waar je het over hebt', 'al te goed is buurmans gek', en dat zijn er nog maar een paar. Ik weet niet of er ooit een overkoepelende studie is verschenen over al (haha) die vormen van al, maar als die … [Lees meer...] overAl!
Heis in plaats van huis
Intrigerende vraag van iemand met betere oren dan ik: De laatste tijd meen ik dat radio- en televisiesprekers steeds vaker de tweeklank ui uitspreken als ei: heis in plaats van huis, leister in plaats van luister beiën in plaats van buien, enz. Het lijkt vooral voor te komen als er een s-klank volgt op ui. Is dit een bekend verschijnsel? Is er een oorzaak bekend? Of ligt het … [Lees meer...] overHeis in plaats van huis
Zeker weten: vernieuwend Nederlands op bijwoordelijk terrein
Dezelfde woorden kunnen in dezelfde vaste volgorde voorkomen en toch inhoudelijk verschillen. Nemen we als voorbeeld de combinatie zeker weten, aanhalingen uit het kalenderjaar 2022 (ongecorrigeerde Handelingen): (Sophie Hermans, VVD) ik wil zeker weten dat het geld ook terechtkomt waar het terecht moet komen (Jan Paternotte, D66) zodat we ook zeker weten dat dat … [Lees meer...] overZeker weten: vernieuwend Nederlands op bijwoordelijk terrein
“Dikke mik kans” – zuidelijke taal die de Handelingen niet haalde?
Op 4 juni 2020 schreef ik een tekstje over het amicale taalgebruik dat in de Tweede Kamer duidelijk wordt via de tussenwerpsels jongens! en joh! Wie de huidige Van Dale bekijkt, ziet dat een blogstukje ook twee jaar later nog heel wat meer informatie kan bieden dan het grote woordenboek. Op dezelfde vierde juni van 2020 was er een … [Lees meer...] over“Dikke mik kans” – zuidelijke taal die de Handelingen niet haalde?
Taal veranderen in het laboratorium?
Een van de opmerkelijke eigenschappen van taal is dat ze voortdurend verandert. De veranderingen gaan nooit zo snel dat de oudste generatie de jongste met geen mogelijkheid begrijpen kan, maar er is geen enkele taal bekend die niet altijd aan verandering onderhevig is. Waarom dat zo is, is een belangrijke open vraag, want op het eerste gezicht zou de mens gebaat zijn bij een … [Lees meer...] overTaal veranderen in het laboratorium?
Kijken naar “de bak” en verder
Het woord bak heeft een groot aantal betekenissen. Van Dale deelt ze in drie hoofdvarianten in. Bak-II en Bak-III zijn de twee kleinste en die hebben achtereenvolgens te maken met het werkwoord bakken (inclusief ‘mop, grap’) en met de scheepvaart. Bak-I bevat daarentegen liefst 29 onderscheiden betekenissen en nuances, van een min of meer vierkant voorwerp … [Lees meer...] overKijken naar “de bak” en verder
Nogmaals vermogen
Vóor 2022 is de laatste actieve gebruiker van vermag Tamara van Ark (VVD), in elk geval als staatssecretaris en minister: Alles wat ik vermag in mijn bijdrage aan dit debat, draait om de veiligheid van de werknemers en natuurlijk ook de snelheid voor de sector en alle mensen die asbestdaken hebben, maar die prioriteit ligt bij mij. De heer Laçin verzocht … [Lees meer...] overNogmaals vermogen
Vermogen
Zo’n werkwoord dat feitelijk de uitgang van het actuele ABN heeft bereikt Raar werkwoord tegenwoordig, dat vermogen. In feite gebruiken we momenteel alleen de tegenwoordige tijd, net niet uitsluitend maar vrijwel alleen in de eerste persoon enkelvoud (ik) en dan ook nog bij uitstek in een vaste ontkennende combinatie. En dit alles steeds minder vaak dan voorheen. … [Lees meer...] overVermogen
Hoe Jiddisch is het Nederlands?
Volgens veel geleerden was het Nederlandse Jiddisch zo'n honderd jaar geleden verdwenen. In deze lezing laat ik zien dat het eerder is opgegaan in het Nederlands, zoals een suikerklontje in een kop thee. (De 'echte' lezing hield ik op zondag 10 april 2022 voor Crescas. Dit is mijn oefenversie. Er is ook een podcastversie, onder andere op Spotify: … [Lees meer...] overHoe Jiddisch is het Nederlands?
Veranderen op diverse manieren, zoals in de taal van de Kamervoorzitster
Wie zoekt naar regime change in de Handelingen van de Tweede Kamer komt dat begrip voor het eerst tegen in het begin van het jaar 2002. Irak speelde en de Amerikaanse president Bush was toen bezig met de realisering van dat beleidsvoornemen, in Bagdad een revolutie bewerkstelligen. Klinkt anders, komt op hetzelfde neer. Als het voor het eerst in de … [Lees meer...] overVeranderen op diverse manieren, zoals in de taal van de Kamervoorzitster
Minister Hoekstra: volstrekt maar dan ook volstrekt modern in zijn taal
Een Kamerlid kan zeggen dat een wetsvoorstel wel te verdedigen is, maar dan ook alleen als tijdelijke maatregel in afwachting van betere tijden. Het voorbehoud dat via maar dan ook wordt uitgedrukt, vinden we meestal veel duidelijker onder woorden gebracht op de volgende manier waarbij herhaling het kenmerk is: Dat is natuurlijk gewoon volstrekt, maar dan ook … [Lees meer...] overMinister Hoekstra: volstrekt maar dan ook volstrekt modern in zijn taal
Muggenbulden
Misschien ben ik niet zo'n goede taalkundige: het overkomt toch nog wel geregeld dat iemand mijn aandacht vestigt op iets dat ik vaker heb gehoord maar waar ik nog nooit aandacht aan heb besteed: Het gaat hier vooral om muggenbulden. Dat is het woord dat ik zelf herken, dat is het woord waarop medetwitteraars reageren onder Geerkes tweet, en dat is het woord waarvan ik ook … [Lees meer...] overMuggenbulden
Etymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu
Uit het Proto-Germaanse *swōtija- ‘zoet’ is in de Westgermaanse talen een groot scala aan vormen ontstaan. In het Nederlands werd het woord bijvoorbeeld zoet, in het Engels sweet, in het Duits süß en in het Fries swiet. Hoe zijn al die verschillende vormen uit één en hetzelfde *swōtija- ontstaan? In dit artikel leg ik dat uit en op het eind laat ik het horen. … [Lees meer...] overEtymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu
‘dat ic hebbe genomen dat hues terhurst’
Soms bevatten twee zinnen dezelfde woorden, en geeft een klein verschil in woordvolgorde een al even klein verschil in betekenis. Ze zegt dat hij het boek vermoedelijk aan het lezen is.Ze zegt dat hij vermoedelijk het boek aan het lezen is. Neem die zinnen, proef ze op je tong. Wat is het verschil? De eerste suggereert dat 'het boek' al eerder ter sprake is gekomen, de … [Lees meer...] over‘dat ic hebbe genomen dat hues terhurst’
