Door Willem Kuiper

Naar aanleiding van het recente bericht over het Darmstadtse fragment van Vanden vos Reynaerde bereikte mij een tweet van Dirk Schoenaers, Universiteit Antwerpen, d.d. 29 maart, met deze inhoud:

Het zou – los van de vergankelijkheid van hyperlinks – handig zijn als al die kennis over digitale facsimiles van hss. of fragmenten met Mnl. (ook op minder verwachte plekken) ergens centraal werd bijgehouden (in de BNM-I?)

Het zal u niet verbazen dat ik het hier hartgrondig mee eens ben. Sterker nog, ik was er al aan begonnen door simpelweg links naar gedigitaliseerde handschriften en drukken te bookmarken en die onder Mijn Favorieten in aparte directories te verzamelen. Handig voor een individuele onderzoeker, maar onbereikbaar voor anderen. Het samenstellen en onderhouden van zo’n lijst van digitale facsimiles zou ik graag toevertrouwen aan de BNM, de DBNL of het zeer ambitieus opgezette Engelstalige database project Medieval Manuscripts in Dutch Collections (MMDC), dat gehost wordt door de KB Den Haag. Maar MMDC beperkt zich tot Nederland, terwijl onze handschriften overal liggen, en er wordt zo te zien al geruime tijd niet meer aan gewerkt. Als ‘wij’ zo’n lijst willen dan zit er niets anders op dan dat ‘wij’ hem zelf te maken.

Heb daarover nagedacht, advies ingewonnen, contact opgenomen met Dirk Schoenaers en wij werden het eens over de volgende uitgangspunten:

1. Wil zo’n lijst binnen een afzienbare termijn representatief zijn – het woord ‘volledig’ durf ik niet in de mond te nemen – dan moet er een wiki-model gehanteerd worden, zodat iedereen die bijdragen wil, ook daadwerkelijk kán bijdragen. Wie na lang zoeken of door stom toeval een Middelnederlands handschrift(fragment) of een laat-middeleeuwse druk online vindt, kan in die lijst zien of dit bekend is, en indien niet een link aan die lijst toevoegen.
2. Er moet gebruik gemaakt worden van bestaande software en media. Een website bouwen, openstellen, onderhouden, backuppen en beschermen tegen vandalisme vraagt een investering die geen enkel instituut in België of Nederland zich nu of in de nabije toekomst kan veroorloven. Vandaar onze keuze voor Wikisource, een broertje / zusje van Wikipedia, dat hier beter voor geschikt lijkt dan de encyclopedie zelf.
3. Het beschrijvingsmodel moet zo simpel en transparant zijn dat het voor iedereen begrijpelijk en toepasbaar is.
4. De links worden geordend op bewaarplaats en signatuur, niet op auteur, titel of jaartal. Die laatste drie sorteersleutels leiden tot chaos, immers vaak niet bekend. Bewaarplaats en signatuur zijn dat wel, en laten zich alfabetiseren. Ons voorbeeld is de ‘Lijst der besproken en vermelde handschriften’ in de catalogus van Jan Deschamps, Middelnederlandse handschriften uit Europese en Amerikaanse bibliotheken. Leiden 1972, p. 275-290.
5. Eenmaal onderweg zullen enkelen de rol van moderator op zich moeten nemen: kijken of een nieuw toegevoegde link werkt, of hij op de juiste plaats staat en of de typografische conventies goed nagevolgd zijn. Dode links kunnen op de Overleg pagina gemeld worden.
6. Als eindjaar kiezen wij AD 1568, het begin van de 80-jarige Oorlog, dan houden de Middeleeuwen hier definitief op. Maar als bij gebrek aan een 16e-eeuwse druk een 17e-eeuwse druk gevonden kan worden die direct teruggaat op die verloren gegane laat-middeleeuwse druk, dan is er voor die jongere druk ook plaats in de herberg.
7. Het is niet de bedoeling om deels gedigitaliseerde boeken in deze Lijst te zetten, evenmin als links naar websites met daarop een paar afbeeldingen uit een druk of een handschrift. Wij streven naar complete facsimiles.

Nog voordat dit bericht geplaatst kon worden, zijn bovenstaande woorden in daden omgezet. Op 30 maart 2018 j.l. hebben wij binnen Wikisource een webpagina aangemaakt, getiteld: Lijst van gedigitaliseerde Middelnederlandse handschriften en drukken in binnen- en buitenlandse bibliotheken, en vervolgens zijn Dirk Schoenaers en ik begonnen met het invoeren van links om u te laten zien wat ons voor ogen staat. Wij hopen dat dit “Help nu u self, so helpt u Godt”-initiatief brede navolging vindt, en dat deze lijst zal uitgroeien tot een zo compleet mogelijke inventarisatie van integraal gedigitaliseerde Middelnederlandse literaire bronnen op het Internet.

Deze Lijst is primair bedoeld voor Historisch Letterkundigen in binnen- en buitenland, binnen en buiten de universiteit, docenten en studenten, om hen de weg te wijzen naar de bronnen, die er soms heel anders uitzien dan menige 19e-eeuwse editie suggereert. Tevens wil zij gehoor geven aan de hartekreet van Willem de Vreese, die hij in 1902 uitsprak in zijn rede ‘Over eene Bibliotheca Neerlandica Manuscripta’ voor de Koninklijke Vlaamsche Academie: “Hoe wil men inderdaad den rechten kijk op onze oude taal en letterkunde verkrijgen, als men nooit die onwraakbare getuigenissen van wat onze voorvaderen gedacht en gelezen hebben onder de oogen heeft gehad?” (p. 49).