Verwarwoordenboek Vervolg (70)
Door Jan Renkema
In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.
Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
ad rem / gevat
Er is geen betekenisverschil, maar ad rem is soms iets meer ‘ter zake’.
ad rem raak, geestig; scherpzinnig, slagvaardig
Ik ben al te oud, meisje, zei hij. – Ja, maar opa, je riep altijd dat je nooit te oud bent om te leren, zei ze ad rem.
gevat geestig, raak; slagvaardig
Waar ga jij naar toe meisje? ‘Grootmoeder koekjes brengen’ zei ze gevat.
Het Latijnse ad rem betekent ‘bij de zaak’ of ‘ter zake’. Misschien is het wel daarom dat ad rem niet alleen maar geestig is. Bij ad rem gaat het vooral om een inhoudelijk reactie die vaak ook nog geestig is. Bij gevat ligt eerder de nadruk op de geestigheid.
Kun je ad rem verbuigen? Tja, een ad remme debater kan zijn avond niet hebben waardoor een ander ad remmer is dan hij. Dan is direct duidelijk wie het ad remst is. Maar ongebruikelijk blijven deze vormen wel.
Er is nog een woord met dezelfde betekenis: snedig. Misschien leeft het bijna alleen nog in het rusthuis van het woordenboek, maar juist daarom wou ik het graag even noemen.
Het kan persoonlijk zijn en komen door een kronkelige woordassociatie, maar bij ad rem denk ik altijd aan een heel snelle reactie op iemand, bij gevat is de snelheid van wat minder belang.
Ja, dat snelle heb ik bij ad rem ook, maar daarnaast is het unieker dan gevat. Er zullen meer personen zijn die op iets gevat reageren dan die dat ad rem doen. Daarom klinken die trappen bij ad rem me ook wat raar in de oren. Gevat is meer een manier, ad rem meer een inhoudelijke typering.
Ik had eerst wel in de Van Dale gekeken, maar daar stond niets over snelheid. Nu gegoogeld en op diverse vindplaatsen zoals in het Algemeen Nederlands Woordenboek (ANW) wordt snelheid wel als kenmerk van ad rem genoemd.
Ik voel dat ook zo. Iemand die ad rem is, is in staat onmiddellijk een gevatte reactie te geven als iemand anders iets zegt. In een brief kun je wel gevat reageren, maar niet ad rem.
Allemaal aspecten dus die de concentrische cirkel van “ad rem” plaatsen binnen die van “gevat”, niet erbuiten.
Dank! Het aspect ‘snelheid’ heb ik over het hoofd gezien. Goed voor een verbeterde versie in het uiteindelijke Verwarwoordenboek.