Door Siemon Reker
Is er in 2017 een nieuw achtervoegsel in de Tweede Kamer opgedoken? Dat is niet helemaal zeker maar waarschijnlijk is het wel. In ieder geval is het kalenderjaar 2017 de tijd dat -gedreven in vergelijking met andere jaren voldoende vaak als suffix in de Handelingen genoteerd werd om te veronderstellen dat dit het jaar van De Doorbraak is.
Het gaat in 2017 – dat korte parlementaire jaar met weinig of korte plenaire vergaderingen als gevolg van de verkiezingen voor de Tweede Kamer én de zeer lange formatie – om deze woorden volgens de niet-gecorrigeerde verslagen: datagedreven, modelgedreven, subsidiegedreven, contentgedreven, expertgedreven. Er is ook nog waardegedreven, of waardengedreven: daar is in een deel van Nederland niet zo simpel tussen te onderscheiden. In het volgende citaat van Pieter Omtzigt (CDA) is duidelijk dat de Dienst Verslag en Redactie moet wennen aan een achtervoegsel -gedreven: “We denken dat dingen als het LIV veel beter kunnen en dat ze model gedreven zijn.” Wat het LIV ook is, model gedreven zou niet veel later genoteerd zijn als modelgedreven net als deze citaten in hetzelfde jaar 2017:
- Klaas Dijkhoff (op dat moment staatssecretaris van Veiligheid en justitie): “Er is niet gezegd: ik wil een rapport waar het ongeveer zo en zo in staat. Dit is echt expertgedreven.”
- Martin Bosma (PVV) over de keuze van een nieuwe Kamervoorzitter: “We hebben allemaal de profielschets gezien. Het ging om bestuurservaring in een contentgedreven creatieve setting.”
- Premier Rutte: “We zetten in op een succesvolle transformatie naar een datagedreven economie.”
- Nogmaals Omtzigt: “Ik moet erbij zeggen dat dit niet altijd geweldig werkt in de modellen, want veel van deze dingen zijn de afgelopen jaren modelgedreven geworden.”
- Edgar Mulder (PVV): “Een deel van de ontwikkelingen op de woningmarkt en bouwmarkt in 2010 was namelijk subsidiegedreven.”
- Aukje de Vries (VVD) citeert: “Gupta Strategists publiceerde dit jaar het rapport Waardegedreven Inkoop over inkoop als strategische topprioriteit voor ziekenhuizen.”
- Minister Bruins (Medische Zorg) vertaalt: “Internationaal staat deze beweging bekend als value-based health care, in het Nederlands: waardengedreven zorg.”
In dezelfde periode zei Emile Roemer (SP): “Het Verenigd Koninkrijk verliest zijn toegang tot de Europese interne markt en als Akzo en Shell puur fiscaal gedreven zouden zijn, waren ze allang weggeweest, (…)”. Over een poosje wordt dan gezegd fiscusgedreven, want een onzelfstandig voorkomend –gedreven verlangt kennelijk een zelfstandig naamwoord als basis (fiscus) en geen bijvoeglijk naamwoord (fiscaal).
Het kan bijna niet anders, dit –gedreven is over komen waaien uit het Engelse taalgebied, getuige data driven, value driven e.d. Een website is content driven. Zo’n nieuw woorddeeltje heeft zoveel aantrekkingskracht, dat het zelfs gebruikt wordt als vertaling van een ander Engels woord zoals in het citaat van Bruno Bruins, value-based.
Woorden als subsidiegedreven en waarde(n)gedreven waren al eens eerder te horen, maar dat verandert niets aan de hoofdzaak: zelfstandig naamwoord + -gedreven kwam tot een doorbraak in de Tweede Kamer in 2017.
Dit stukje verscheen eerder op het weblog van Siemon Reker.
Bijzaak: de 14e editie van Van Dale kende in 2005 al het woord ‘marktgedreven’.
@Siemon,
Heb je inderdaad een feitengebaseerde onderbouwing hiervan? Dus van de ontwikkeling van het gebruik van …gedreven in de Tweede Kamer van bijv.de laatste 15 jaar?
Zoals DirkJan al vaststelt bestaan deze vormen al een stuk langer, bijvoorbeeld in het bedrijfsleven.
Allereerst: het feit dat ‘marktgedreven’ al in 2005 in Van Dale stond, zegt niets over een eventuele “doorbraak in de Tweede Kamer in 2017.” Dat gaat over een specifieke omstandigheid, en over het suffiks in z’n algemeenheid.
Daarbij @Wouter van der Land: heb je een feitengebaseerde onderbouwing van het feit dat “deze vormen” (DirkJan noemt er overigens maar één) al langer in het bedrijfsleven bestaan?
Dat gezegd hebbende: het is (zoals ik vorige week ook al schreef met betrekking tot difficulteren) betrekkelijk eenvoudig om eea te checken in het corpus Staten Generaal Digitaal (bv via Nederlab), niet eens 15 jaar terug maar zelfs 200 jaar!
Terzijde: Haje (1932:24) keurt ‘handgedreven’ al af. Het wordt genoemd als voorbeeld van een algemeen germanistisch woordvormingsprocedé, zie ook ‘luchtgekoeld’, ‘zongedroogd’ of een van de vele andere voorbeelden. Maar opnieuw zegt dat niets over een doorbraak in de Tweede Kamer in 2017. Die is nog steeds mogelijk (maar onbewezen op dit moment).
@msvandermeulen, ik had als feitencheck gegoogled naar vormen als datagedreven en winstgedreven en vond gemakkelijk voorbeelden van 5-10 jaar oud. Zojuist vond ik op overheid.nl een kamerstuk uit 2007 met ‘expertgedreven’ erin:
‘De top van veel organisaties bestaat uit personen (economen, bestuurskundigen, juristen) die geen kennis hebben van de technische aspecten van het bedrijf dat ze leiden, waardoor
ze niet in staat zijn de juistheid van expertgedreven adviezen van hun medewerkers op hun waarde te schatten.’
Dat doet denken dat het toen al ingeburgerd was. Voor ‘kennisgedreven’ vind ik voor 2017 11 resultaten op overheid.nl. Over 2016 vind ik er 14. 2015: 5, 2014: 5 … 2006:6, 2005: 7.
Dat past in elk geval niet bij de titel ‘een nieuw achtervoegsel’.
De titel is inderdaad niet goed gekozen, ook niet omdat Reker in de laatste alinea zelf zegt: “Woorden als subsidiegedreven en waarde(n)gedreven waren al eens eerder te horen.”
Goed dat je nu wat voorbeelden noemt, maar de link met het bedrijfsleven blijft nog steeds zonder “feitengebaseerde onderbouwing”…
@msvandermeulen, Ik heb nog gekeken bij het Google books-corpus (googlebooks.byu.edu). Daar geven ze ‘expert driven’ in de 1990s. De resultaten zijn zo te zien afkomstig uit de organisatietheorie. ‘profit driven’ komt al voor in de 1970s, maar schiet ook vanaf de jaren 1990 omhoog. ‘Data driven’ is al in de 1980s populair.
Al vroeg zijn het ook al politiek-economische studies die deze woorden gebruiken. Er wordt dus OVER bedrijven gezegd dat ze winstgedreven zijn. Maar in de 1980s komt ook bijvoorbeeld ‘Data driven marketing’ voor, wat per definitie gericht is op het bedrijfsleven.Van ‘datagedreven marketing’ geeft het reguliere Google ook voorbeelden van voor 2017.
Ik heb geen toegang tot corpora met een slotje, maar het lijkt me dat de opkomst van …driven en …gedreven vrij gemakkelijk te herleiden is. De kiem ligt zo te zien in de 1970 en in de laatste twee decennia van de vorige eeuw kwam het in de mode.
Het frequente gebruik van woorden met als samenstellingsdeel – gedreven blijkt volgens het stuk, als ik het met eigen woorden mag samenvatten, een significante vlucht te hebben genomen in het jaar 2017, toen het ene gebruik het andere aanstekelijk ging beïnvloeden.
En we noemen dat deel voor het gemak maar een achtervoegsel, terwijl het helemaal geen suffix is. Zo’n ding behoort geen eigen betekenis te hebben.
Ja, het moet feitelijk kloppen, logisch, aardig, descartesk, generiek en filosofoïde.