Door Lucas Seuren

Het WK voetbal is in volle gang en dat kan ik natuurlijk niet zomaar negeren. Het ligt voor de hand om te praten over de bijzondere taalconstructies van de commentatoren; mijn favoriete uitspraak komt van de Belgische tv waar Messi tijdens de wedstrijd tegen Kroatië omschreven werd als een treurende tuinkabouter. Maar dat ligt allemaal zo voor de hand. In plaats daarvan wil ik de aandacht richten op een gebaar dat Christiano Ronaldo maakte na zijn doelpunt in de wedstrijd tegen Marokko. Hij wreef toen over zijn onderkin, een plek waar sommige mannen—en voor wie goed kijkt ook Ronaldo—nog wel eens een sikje hebben groeien.

GOAT

Dit gebaar werd uitgebreid geanalyseerd door de commentatoren bij Studio Rusland op de NPO. De heren—want het waren allemaal heren—voetbalkenners legden al snel de link met het Engelse woord goatee, afgekapt tot goat. Het was dat, of ze legden de link met een geit, omdat die daar ook specifieke vachtgroei hebben, waar de term goatee uiteraard van is afgeleid. Hoe het ook zei, Ronaldo zou er dus mee verwijzen naar goat. Voor wie wat minder bekend is in de sportterminologie, goat is een afkorting die staat voor greatest of all time. Het wordt ook buiten het voetbal gebruikt, bijvoorbeeld voor Roger Federer in het tennis en LeBron James in het basketbal (al wordt er hevig gediscussieerd of Michael Jordan niet de echte GOAT is).

De redenering dat Ronaldo de aandacht zou vestigen op zichzelf als de beste voetballer ooit kwam niet uit het niets. Zijn Argentijnse rivaal, Lionel Messi—u weet wel, de treurende tuinkabouter—was onlangs voor een promotiecampagne van PAPER Magazine op de foto gegaan met een aantal geiten. Dit was natuurlijk om het punt te maken dat Messie de beste voetballer ooit zou zijn.  Maar waar Messi met Argentinië nooit een grote prijs won en ook dit WK niet uit de verf komt, pakte Ronaldo twee jaar terug met Portugal de Europese titel en nam dit WK zijn team op sleeptouw tegen Spanje met drie goals en tegen Marokko maakte hij ook het beslissende doelpunt. Hij zou volgens de commentatoren van de NPO dus even een statement hebben willen maken naar Messi. Een subtiele manier om te zeggen “wie is hier nou de beste?!”

Een dag later werd Ronaldo door de NPO geïnterviewd en natuurlijk ging het over het sikje. En wat bleek: het had helemaal niks met Messi te maken. Ronaldo had na de wedstrijd tegen Spanje een afspraak gesloten met een van zijn teamgenoten om de baard te laten staan zolang hij bleef scoren. En tsja, hij scoorde, dus dan moest er even aandacht op gevestigd worden. Of Ronaldo dat meende weten we natuurlijk niet, een sikje kan ook een gebaar zijn naar Messi, maar zo gek is de verklaring niet. Immers, als hij het Messi had willen inwrijven, dan had hij het gebaar gemaakt naar de camera, niet naar zijn teamgenoten.

Common Ground

Goed, wat heeft dit alles met neerlandistiek te maken? De volslagen verkeerde interpretatie van de zogenaamde sportkenners was een gevolg van een gebrek aan gedeelde kennis, of common ground. Ze zien Ronaldo een gebaar maken, waarmee hij duidelijk iets wil communiceren. Hij doet het in een publieke setting na een doelpunt als alle camera’s op hem gericht zijn, dus het zal wel voor de wereld gedaan worden. Er is een rivaliteit gaande, en dus nemen ze aan dat zijn gebaar geïnterpreteerd moet worden binnen die rivaliteit. Maar het blijkt dat ze niet genoeg gedeelde kennis hebben met Ronaldo om zijn gebaar adequaat te kunnen interpreteren.

En daar zit de taalkundige clue. In ons alledaagse taalgebruik gaan we er continu van uit dat de ander ons begrijpt. Daarvoor is het bij elke boodschap noodzakelijk dat we genoeg gedeelde kennis hebben, want anders gaat het evident mis. Taal, of het nu een letterlijke betekenis heeft of niet, kan niet begrepen worden zonder een oriëntatie op de sociale wereld, of wat we met elkaar delen. In een alledaags gesprek kunnen we dat natuurlijk zo oplossen; als we elkaar verkeerd begrijpen, dan merken we dat snel op en corrigeren we dat. Maar bij sportcommentaar is dat lastig. Je interpreteert, en vervolgens moet nog maar blijken of het klopt.

Voor wie benieuwd is of dit soort misinterpretaties vaker voorkomen, tijdens de Olympische Winterspelen ging het op precies dezelfde manier mis. Sven Kramer maakte na zijn gewonnen vijf kilometer een gebaar richting zijn vriendin: hij wreef met zijn hand over een imaginaire bolle buik. De interpretatie lag voor de hand; zijn vriendin zou zwanger zijn. Maar nee, we wisten gewoon niet dat zijn sponsor hem altijd dikke noemt, en het was dus een grapje. (Al was zijn vriendin twee maanden later werkelijk zwanger vertelt Google mij, dus dat.)

Voorzichtig

Conclusie, wees voorzichtig met het interpreteren van communicatie via gebaren. Het is al lastiger om elkaar te begrijpen als we geen woorden kunnen gebruiken. Als we daarnaast ook nog moeten gokken naar welke achtergrondkennis iemand verwijst, dan gaat het heel snel verkeerd. Het is afwachten wanneer het tijdens dit WK de volgende keer mis gaat.