Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (181)
Het Nederlandse sonnet bestaat 453 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

The stained sonnet

on my way from Seattle to Tokyo
Nov 14/15 1996

My Love is in your name, the one and only
love through which I travel to a distant shore.
I gain my first glimpse of the horizon, more
smoothness, of an ocean’s rim, and the stony

awareness of steep hills. So far, so lonely
without your love, I am climbing in a sky
wherein language freezes to a single wry
remark, a breaking sound in both my bony

hands that hold a fountain pen, leaking its black
markings on my skin, staining me so deeply
that no detergent can remove this tattoo

of dark and salt depths, this line that moves with me
around the world, and is horizon’s thin track
around me – where I am, I know you are too

Het sonnet dat afgaf

tussen Groningen en Schiermonnikoog, 7 nov 1999

Godsend is in je naam, de ene, enig
hart dat ik zelfs in de verte voel kloppen.
Ik zie hoe de horizon ombuigt, je stopt
er zomaar een oceaan in, en stenige

hoge sluizen. Als ik mij niet zo alleen
zou voelen, houd van me, ik vaar naar de top
van de hemel, taal vriest vast in de koppen,
er breekt iets, dat is tussen mijn lenige

vingers, de vulpen, er lekt zwarte inkt, zij
schrijft herkenbaar op mijn huid dat ik deze
tekens niet meer kan verwijderen, zo echt

als hun donkere/zoute context, rechte
lijn en kim die met mij mee beweegt, lezen
en reizen, luister je? waar ik ben, ben jij.

(Maria van Daalen, 13 sonnets for a lost lover & 13 sonnetten voor een verloren geliefde)

Met 13 sonnets for a lost lover kwam het Engels de Nederlandse poëzie inwandelen. Natuurlijk hadden andere Nederlandse dichters al in het Engels gepubliceerd – de in Nederland wonende Amerikaan Lloyd Haft, de in Amerika wonende Leo Vroman –, maar wat Maria van Daalen presteerde had nog niemand gepresteerd: een sonnettenkrans schrijven van 13 samenhangende sonnetten in het Engels én 13 in het Nederlands, waarbij de laatste heel losse vertalingen lijken van de eerste.

Maar vertalingen zijn het niet: de Nederlandse gedichten vormen eerder een soort commentaar op de Engelse. En andersom. 13 sonnets kun je niet lezen als je niet zowel Engels als Nederlands kent – al is het maar omdat je anders niet begrijpt waarom My Love vertaald moet worden met Godsend.

Dat commentaar zit in dit gedicht natuurlijk heel duidelijk in de plaats en tijdsaanduiding boven het gedicht. Waar Van Daalen in het Engels in 1996 nog een gedicht schrijft in een reis van Seattle naar Tokio, maakt ze de vertaling kennelijk tijdens het ritje van Groningen naar Schiermonnikoog. De steep hills worden hoge sluizen, this line that moves with me around the world wordt een rechte lijn en kim die met me meebeweegt. Het maakt niet uit of je een wereldreis maakt of je begeeft op een pont van Wagendorp, en zelfs niet of je vingers ‘bony’ zijn of ‘lenig’: met inkt bezwadderd raken ze toch.

Omdat dit gedichten zijn over liefdesverdriet lijken de tijdsaanduidingen er ook toe te doen: misschien was de wond in november 1996 nog vers, en was het drie jaar later allemaal niet zó gevoelig meer.

Zelfs de verschillen tussen de talen krijgen zo betekenis. In het Engels noem je je partner in de liefde je lover en in het Nederlands je geliefde. In het Engels is de ander actief, in het Nederlands alleen maar het voorwerp van de liefde. Je lover missen, betekent een echt gebrek: die ander brengt immers de liefde. Je geliefde kun je in die zin eigenlijk alleen maar kwijtraken als jij ophoudt met liefhebben. En dan is het niet zo erg meer.