Door Marc van Biezen

Onlangs las ik de roman Het oude huis (vierde druk, als Salamander) van Arthur van Schendel (1874-1946). Al snel las ik dat ‘het oude huis’ een groot pand is aan de Herengracht in Amsterdam, dat het een bordes heeft, dat het op de zuidkant van de gracht uitkijkt en dat het niet ver van de Vijzelstraat af ligt. In het heden is er maar één pand dat al deze eigenschappen heeft.

Herengracht 507 werd gebouwd in 1676. Het bouwjaar van ‘het oude huis’ wordt niet vermeld in de roman. Het laatste jaartal dat in de roman wordt vermeld kort voordat het oude huis wordt gebouwd, is 1659. De bouwjaren van Herengracht 507 en het oude huis in de roman liggen duidelijk niet ver uiteen. (In deze kleine roman gaan maar liefst drie eeuwen voorbij. Karakters sterven regelmatig in het hoofdstuk waarin ze ook geboren worden.)

Op blz. 22 van Het oude huis staat: (…) de pilasters vlak aan de muur gedrukt en de rechte lijst langs het dak getrokken, ook de steen, helder gelijk wit zand (…). Herengracht 507 heeft 4 pilasters aan de voorgevel, heeft een rechte lijst, de gevel is van zandsteen, de kleur van de steen is wit.

Op blz. 62 van Het oude huis wordt vermeld dat er op de gevel het wapen van Ossenhove is aangebracht, ten tijde van het feest voor de erfstadhouder. Dit wapen heette in de volksmond weldra De Ossekop. In 1747 werd Willem IV stadhouder, ik neem aan dat dat de aanleiding was voor genoemd feest. Op de achtergevel van Herengracht 507 zit een afbeelding van het hoofd van eigenaar Daniël Hooft, die van 1740 tot 1743 het huis bewoonde. Hij liet het pand verbouwen tussen 1736 en 1740. Het gaat dus in beide gevallen om de afbeelding van een hoofd, daarnaast zitten de jaartallen dicht bij elkaar in de buurt.

Herengracht 507 werd in 1696 tijdens het Aansprekersoproer geplunderd. Bewoner burgemeester Boreel vluchtte. Op blz. 35 noemt Van Schendel het oproer wel, maar niet i.v.m. de plundering van nr. 507. De vlucht van een burgemeester uit het oude huis vindt in het verhaal pas veel later plaats als eigenaar/bewoner Coolmees naar Engeland verkast uit angst voor de inval van de Fransen. De verhalen verschillen dus maar in beide gevallen is er sprake van bewoning door een burgemeester en diens vlucht.

In de roman worden over het oude huis ook zaken vermeld waaraan nummer 507 niet voldoet. Zo heeft het huis in de roman een spreuk op de gevel staan: Vanitas Vanitatum. Die ontbreekt, althans nu, op nr. 507. Toch lijkt me, gegeven de geschetste overeenkomsten tussen beide huizen dat Arthur van Schendel Herengracht 507 in gedachten moet hebben gehad toen hij Het oude huis schreef.

Van Schendel overleed in 1946 maar ontving een jaar later postuum de (eerste) P. C. Hooftprijs, speciaal voor deze roman, die nog zo vers in het geheugen lag. Zijn boeken werden uitgegeven door Meulenhoff. Een uitgeverij die toen niet maar nu wel gevestigd is aan de Herengracht 507.