• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Ik zei er van Jaap

18 september 2018 door Henk Wolf Reageer

Door Henk Wolf

Over het woordje er is heel veel te zeggen en dat is dan ook gedaan. Het heeft een boel functies en het is nog niet zo makkelijk om die allemaal te onderscheiden. Een paar veelvoorkomende gebruikswijzen zijn:

als eerste woord van de zin, bij een onbepaald onderwerp:
Er staat een taart in de vensterbank.

als vervanger van woorden die bij een los telwoord horen:
Jij hebt vier rode appels en ik heb er drie.

als bepaling van plaats:
Kom je ook naar het station? Ik ben er al.

als vervanger van andere woorden die je na een voorzetsel verwacht:
Daar staat mijn chocomel. Het kleutertje kijkt er verlekkerd naar.

Een gebruikswijze die stilletjes uit het Nederlands lijkt te verdwijnen, vinden we in een bekend kinderliedje:

Ik zei er van Jaap, ik zei er van Jaap, ik zei er van Japie, sta stil.
Waarom moet ik stille staan? Ik heb van mijn leven geen kwaad gedaan.

Dit er staat steeds direct na de persoonsvorm. Het voegt weinig of geen betekenis aan de zin toen, maar lijkt vooral in de zin te staan omdat het metrum een extra onbeklemtoond lettergreep vereiste. Het opvallende is dat, als je op zinnen gaat zoeken met dit er erin, je vooral liedjes en gedichten tegenkomt.

Nog een liedje:

Maar och moeder, zo sprak er het knaapje.
’t Was een kind van pas zes jaren oud.
En och moeder, laat ons leven
En zolang als onze adem gaat.

En een liedje uit de achttiende eeuw:

Jan, koopt me een kermis.
Mooi meisje, ik heb er geen geld.
Ik zou u wel een kermis kopen,
maar ’t geld is door mijn broek gedropen

En uit een gedicht van Willem Wilmink:

‘Grootvader, ge zijt zo gebogen,
en uit uw oog loopt een traan,’
Zo sprak er het kleine ventje,
En de oude zag teder hem aan.

Waar dit er vandaan komt, weet ik niet, maar moest ik een gokje wagen, dan zou ik eerst eens proberen na te gaan of het niet ontstaan is naar analogie van constructie met ‘er eens’, zoals in deze zin die je vaak in liedjes en aan het begin van sprookjes tegenkomt:

Er was er eens een smid.

Dit ‘er eens’ is via een paar stappen ontstaan uit de woordgroep ‘een reis’. De woorden versmolten tot het woord ereis. Dat werd eerst verbasterd tot eris en dat werd weer als twee woorden opgevat: er en is (geschreven als eens). In het Fries komt het nog voor als ris. Ik kan me voorstellen dat wie de ‘smid’-zin vaak hoort, het idee krijgt dat je na de persoonsvorm een betekenisloos woordje er kunt gebruiken, een optie die dan vooral zou worden gekozen als het metrum om een extra woordje vroeg.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: er, metrum

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jacob Winkler Prins • Volle maan

Visschermeisjes waden langzaam mee:
Voeten scheemren onder donkere rokken
En weerspieglen in de blanke ree!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

NON VOYAGE

Het vermoeiende van reizen is het verdringen van het meemaken.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
10 oktober 2025: De dag van de biografie 

10 oktober 2025: De dag van de biografie 

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1988 Cornelia Brinkman
1999 Antonin van Elslander
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d