• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Haplologie

23 februari 2019 door Redactie Neerlandistiek 5 Reacties

Nultaal (23)

Door Jan Renkema

Zonder nul is er geen wiskunde. Zonder niets is er geen communicatie. Want niets in taal is niet niets, maar iets. In deze serie een verkenning van onder meer: de stilte, de spatie, de betekenis van de punt, wat er gebeurt tussen ‘navel’ en ‘truitje’, het inhoudsloze gesprek, ‘Dat hebt u mij niet horen zeggen,‘E 621’ op een verpakking en verbale reddingsvlotten. Niets?zeggend, nee: Iets!zeggend.

Soms maken taalgebruikers zelf van iets niets. Eerst een bekend voorbeeld. In de volgende zin komt er twee keer voor: Er zijn er vijf. Maakt u deze zin eens vragend. U houdt dan maar één er over: Zijn er vijf?

Het verschijnsel is ruim een eeuw geleden al door de beroemde Amerikaanse linguïst Bloomfield onderzocht. Hij beperkte zich tot de combinatie van twee gelijke lettergrepen of twee gelijke woorden. Bijvoorbeeld idolatrie dat van idololatrie komt, of tijdens een half uur durende vergadering, waarin het tweede een ontbreekt. Het gaat om een vergadering die een half uur duurt. Bloomfield noemde dit verschijnsel ‘haplologie’, van het Griekse ‘haplos’ voor ‘enkelvoudig’. En als u glimlacht bij ‘haplogie’, hebt u het verschijnsel begrepen. Eigenlijk is haplologie, ‘enkelzegging’, het tegenovergestelde van tautologie (‘dubbelzegging’). Zie hierover Nultaal 16.

Haplo-verschijnselen komen ook in de spelling voor. Daar gaat het om letters, en heet het haplografie. We zouden naar analogie van hij loopt eigenlijk hij eett moeten schrijven. En als een zin eindigt op enz. zetten we niet nog een punt. Leerlingen zijn soms heel haplografisch en schrijven bijvoorbeeld de grote waar het de grootte moet zijn. Wel logisch eigenlijk, want ze hebben geleerd dat er een letterdief is die groot inkort tot grote.

De analyse van haplologie tot nu toe heeft zich beperkt tot lettergrepen en lidwoorden. Zie  (na inlog) de Schrijfwijzer voor meer voorbeelden. Maar er blijven talrijke twijfelgevallen in combinatie met een lidwoorden. Mist u in de volgende zin een lidwoord of een gelijkluidend woordje?

  • Drie jaar na de vernieling van de fontein klatert het water weer uit de sproeikop en wast het marmer schoon.

In een samengestelde zin met en mag het onderwerp na en worden weggelaten, ook in verkorte vorm: Het water stroomt en (het) is helder. Dat is zeker het geval wanneer er anders twee dezelfde woordjes – zij het in verschillende functie – direct achter elkaar komen: het het marmer. Dus bestaan er ook gevallen van ‘optionele haplologie’.

Haplologie bestaat ook bij andere woordsoorten, bijvoorbeeld hulpwerkwoorden en voorzetsels. Twee voorbeelden.

  • Laten we deze muziek eerst eens op ons inwerken.
  • Zij voerden de gegevens in het systeem.

In de zin met laten is nog een keer laten in rook opgegaan. Immers, het is: We laten de muziek op ons inwerken. En deze zin is opgenomen in een ‘aansporende wijs’ met laten: Laten we dit doen. Dus er zou moeten staan: Laten we deze muziek eerst eens op ons laten inwerken. En in het tweede voorbeeld gaat het om het invoeren van gegevens in een systeem. Dus zou er eigenlijk moeten staan: Zij voerden de gegevens in in het systeem.

De voorzetsel-haplologie bezorgt mij nogal wat hoofdbreken. Nog twee voorbeelden.

  • Deze ouders passen zich te veel aan aan de wensen van de kinderen.
  • Zij passen op de kinderen.

Waarom is in deze voorbeelden haplologie niet mogelijk bij aan en wel bij op. Immers het is oppassen en dat doe je op kinderen. U bent nu voldoende toegerust om na te denken over de volgende zin: Ik bied aan aan u voorbeelden op te sturen. Mocht u geen voorbeelden kunnen vinden, zoek dan iets op op internet.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: haplologie, Nultaal

Lees Interacties

Reacties

  1. Gerard van der Leeuw zegt

    23 februari 2019 om 09:27

    Ik moest wel denken aan Toon Hermans met zijn aanzitten aan het banket (maar je mag nergens aanzitten!).
    Bij het voeren van de gegevens kreeg ik een lachstuipL ik zou niet weten hoe ik gegeven pap zou kunnen voeren. Ik ou zeggen zij voeren de gegevens inn het systeem in. Dat werkt minder op de lachspieren.

    Beantwoorden
    • Rob Duijf zegt

      23 februari 2019 om 12:36

      https://youtu.be/BW6RyILlcEc

      Onvergetelijk…

      Beantwoorden
  2. Mient Adema zegt

    23 februari 2019 om 13:21

    Bij “zij passen op de kinderen” gaat het naar mijn smaak meer om het werkwoord (in die betekenis eigenlijk niet bestaande) “passen” dat als lijdend voorwerp iets heeft met een voorzetsel, terwijl “oppassen” meer een intransitief werkwoord is. Een oppas houdt een kind in de gaten, maar als hij dat niet doet, past hij nog steeds op (hij is immers oppas). Oppassen kun je alleen maar bij kinderen doen, als je er niet al voor moet oppassen.
    Op kinderen oppassen zou dan een vermenging zijn van een feitelijke bezigheid met een in de volksmond dankzij de emancipatie in zwang geraakte funktie. Een soort contaminatie dus.

    Beantwoorden
  3. Peter Debrabandere zegt

    25 februari 2019 om 12:12

    Er zijn nog meer leuke gevallen van haplografie:

    – “iets moois”, “iets kleins” … en dus ook “iets brooss” (maar het is “iets broos”)
    – “geboord”, “gevuld” … en dus ook “gebrandd” (maar het is “gebrand”)
    – “geplast”, “gelekt” … en dus ook “geplett” (maar het is “geplet”)
    – “Jans boek”, “Miekes stoel” … en dus ook “Joss bril” (maar het is “Jos’ bril”)
    – (bij adjectieven) “Chileens” (“Chileen” + “s”), “Italiaans” (“Italiaan” + “s”) … en dus ook “Chineess” (“Chinees” + “s”) (maar het is “Chinees”)

    Vreemd is dat we een apostrof moeten schrijven in “Jos’ bril”, terwijl we toch geen bezits-s horen bij het uitspreken van “Jos’ bril” en dat niet fout begrepen wordt. De spelling “Jos bril” (zonder apostrof) zou dus net zo min als “iets broos” een probleem mogen opleveren.

    Beantwoorden
  4. Vilseledd zegt

    23 september 2023 om 13:35

    Bij ‘ik zit aan aan het banket’ kun je ‘aan’ ook niet een keer weglaten, omdat je dan een tik op je vingers krijgt van je medegasten.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

F. van Dixhoorn • het doel van de opticien

maar van binnen
hebben ze
het prettige gevoel
dat ze bij elkaar hoorden

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

APRIL, VROEG

Lang voor de zon opkomt, in licht
nog nat van nacht, niet één geluid
hetzelfde, ziedend fluiten zij
elkander moord en doodslag toe,
de veren die hun messen slijpen,
de snavels die de zon aanvuren,
de vogels die van licht bedaren.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1892 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d