(Persbericht Universiteit Utrecht)

In aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen en de Waterschapsverkiezingen op 20 maart zullen weer vele honderdduizenden Nederlanders gebruik maken van een stemhulp om de juiste partij te kiezen. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam en Tilburg University blijkt dat de gekozen kopjes bij de stellingen in een stemhulp, een klein effect hebben op de antwoorden van invullers met minder politieke interesse. Het geven van een kopje (politiek links of rechts georiënteerd) leidt voor een kleine groep mensen tot meer linkse antwoorden dan wanneer er géén kopje boven de vraag staat.

Stemhulpen worden door veel mensen gebruikt om meer zicht te krijgen in de standpunten van de politieke partijen in een verkiezing, en de verschillen tussen partijen. Daarmee helpen stemhulpen gebruikers een weloverwogen en goed geïnformeerde partijkeuze te maken. Zij vergroten het vertrouwen bij kiezers dat stemmen zin heeft en dragen daarmee bij aan een hogere opkomst. Stemhulpen proberen zo neutraal mogelijk te zijn. Kieskompas, bijvoorbeeld, verzamelt en formuleert de stellingen op basis van verkiezingsprogramma’s en in samenspraak met alle partijen. Maar dan nog kan het zijn dat de stellingen onbedoeld sturen. Het is interessant om dat te onderzoeken, ook om die eventuele sturing in het vervolg dan te kunnen voorkomen.

Invloed van kopjes

“Stemhulpen gebruiken graag kopjes boven stellingen, omdat dat een beetje een kader biedt aan de invuller: het geeft aan waaróm er discussie over een bepaald thema is. We hebben tijdens de Utrechtse gemeenteraadsverkiezingen van 2014 in een stemhulp van Kieskompas, in nauw overleg met de gemeente en alle politieke partijen in die verkiezing, onderzocht of de formulering van de kopjes boven stemhulpvragen invloed heeft op de antwoorden die mensen gaven. We gebruikten de antwoorden op de  stemhulp en op vragen over politieke interesse en opleidingsniveau van ruim 27.000 personen” licht communicatiekundige Bregje Holleman (Universiteit Utrecht) toe.

Linkse of rechtse standpunten 

In nauw overleg met de politieke partijen hebben de onderzoekers in een groot experiment bij 17 vragen in de gemeentelijke stemhulp de kopjes gevarieerd: “Een vraag over het verhogen van de parkeertarieven kreeg bijvoorbeeld in de ene versie de kop ‘natuur en milieu’ en in de andere versie een kop ‘mobiliteit’, en ook was er een versie zónder kopje”, licht Holleman toe. “In de politicologie wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen ‘linkse’ en ‘rechtse’ partijen en standpunten. Met ‘links’ wordt dan gedoeld op partijen die een vrij grote rol van de overheid willen, terwijl ‘rechts’ juist meer gericht is op het verlagen van overheidsuitgaven en belastingen. Ook zijn bepaalde onderwerpen meer verbonden aan rechtse of juist aan linkse partijen. Op die manier hebben wij de kopjes ook gevarieerd. Een kopje ‘mobiliteit’ werd dan meer gezien als ‘rechts’, terwijl ‘natuur en milieu’ linkser is.”

Mét of zonder kopjes?

Vanuit de literatuur over ‘framing’ was de redenering dat linksere kopjes de invuller zouden sturen naar linksere argumenten over het thema, en dat stemhulpgebruikers dus bij het kopje ‘natuur en milieu’ vaker zouden kiezen vóór verhoging van de parkeertarieven. Maar uit het onderzoek blijkt dat het geven van een kopje (politiek links of rechts georiënteerd) voor een kleine groep mensen leidt tot meer linkse antwoorden dan wanneer er géén kopje boven de vraag staat. “Dit effect wordt alleen waargenomen bij invullers met een lager niveau van ‘political sophistication’, wat een combinatie is van een beperkte interesse in de politiek en een wat lagere opleiding”, aldus Holleman. “De richting van dat effect is dus wel een beetje onverwacht. We dachten, op basis van de literatuur, dat linkse kopjes tot meer linkse antwoorden zouden leiden, en rechtse kopjes tot meer rechtse antwoorden. Wat we echter vinden, is dat mensen linkser antwoorden bij zowel linkse áls rechtse kopjes in vergelijking tot de conditie zonder kopjes. Het is nog niet duidelijk hoe we dat moeten verklaren: kennelijk is het gedachteproces dat in gang wordt gezet door die kopjes niet zo eenduidig als we vooraf aannamen. En daarmee is óók nog onduidelijk wat nu beter is: een versie mét of zonder kopjes.”

Begrijpelijke taal

Binnen het NWO-programma Begrijpelijke taal deden de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam tussen 2012 en 2016 onderzoek naar stemhulpen.

De onderzoekers werkten hierbij onder andere samen met stemhulpbouwer Kieskompas en met de gemeente Utrecht. Sinds de aanvang van het project is de rol van stemhulpen tijdens een aantal verkiezingen onderzocht: de Tweede Kamerverkiezingen van 2012, de Gemeenteraadsverkiezingen van 2014 en de Europese verkiezingen van 2014 en de Provinciale Verkiezingen en de Waterschapsverkiezingen in 2015.  Dit heeft tot verschillende publicaties geleid, waarvan deze er één is.