• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘Die tafel is vies voor een tafel’

27 maart 2019 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Er is iets met vage bijvoeglijke naamwoorden. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Je kunt het gemakkelijk voor jezelf zien door de volgende twee zinnen met elkaar te vergelijken:

  • Koos was niet heel laat.
  • Koos was niet heel groot.

Een verschil tussen die twee zinnen: wie de eerste zegt, impliceert over het algemeen dat Koos wel laat was. Maar wie de tweede zegt, hoeft niet per se te beweren dat Koos heel groot was. Met andere woorden: de eerste zin zeg je normaliter niet als Koos vroeg was, al kan dat natuurlijk wel, bij wijze van grapje; maar de tweede kun je heel serieus zeggen as Koos klein was.

(Wat de auteurs niet zeggen: klemtoon is van belang. Wie ‘Koos was niet héél groot’ was, zegt natuurlijk wél dat Koos groot was; maar leg de klemtoon ergens anders in de zin, dan verdwijnt die conclusie. Het bedoelde verschil doet zich bijvoorbeeld voor bij ‘Koos wás niet heel laat’ tegenover ‘Koos wás niet heel groot’.)

Supermarkt

Het geldt voor meer bijvoeglijk naamwoorden. De volgende zijn zoals laat:

  • De antenne is niet heel krom.
  • De tafel is niet heel vies.
  • Marie is niet heel ziek.

Wanneer iemand deze zinnen zegt, ga je er normaliter vanuit dat hij de antenne krom vindt, de tafel vies en Marie ziek. Hier zijn een paar voorbeelden die meer lijken op groot:

  • Jan is niet heel slim.
  • De supermarkt is niet heel ver.
  • De lijn is niet heel lang.

Deze zinnen betekenen niet per se dat Jan slim is, de supermarkt ver of de lijn lang.

Vergelijking

Wat is het verschil tussen de twee groepen bijvoeglijk naamwoorden? Groot, slim, ver en lang zijn relatief en daarmee vaag. Wie bijvoorbeeld zegt dat een lijn ‘lang’ is, maakt een vergelijking met iets anders, bijvoorbeeld met hoe lang lijnen normaal gesproken zijn. Dat is eigenlijk niet heel erg wel omschreven.

Laat, krom, vies en ziek zijn anders. Wat krom is, is krom, zonder het ergens anders mee te vergelijken. Je kunt wel meer of minder krom zijn, maar dan ben je nog altijd krom. Je kunt dan ook wel zeggen:

  • Die jongen is heel slim voor een jongen.
  • De lijn is heel lang voor een lijn.

Raarder zijn de volgende zinnen:

  • Die antenne is krom voor een antenne.
  • Die tafel is vies voor een tafel.

Wanneer je nu een absoluut bijvoeglijk naamwoord laat voorafgaan door ‘niet heel’ zeg je logischerwijs: het onderwerp bezit de genoemde eigenschap (is laat of krom of vies), zij het in beperkte mate. Die gevolgtrekking komt door het woord ‘heel’. Het heeft geen zin om iets dat je wil ontkennen (niet laat) eerst nog eens te intensiveren (niet heel laat).

Bij de vage, relatieve bijvoeglijk naamwoorden ligt dat anders. In die bijvoeglijk naamwoorden zit de vergelijking ingesloten: groot roept vanzelf de vraag op ‘hoe groot’? Waarop een antwoord kan zijn ‘heel groot’. Of dus niet.

 

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Reacties

  1. Gerard van der Leeuw zegt

    27 maart 2019 om 09:29

    Laat, krom, vies en ziek zijn uiteraard ook relatief: hoe krom, hoe ziek, griepje of doodziek? Maar inderdaad misschien minder relatief dan groot en slim etc. Maar uiteraard is het bijvoeglijk naamwoord niet vaag, het is het ontbreken van een definitie: wat is ‘laat’, wat is precies ‘krom’, wat is ‘lang’. Beide groepen bijvoeglijke naamwoorden doen m.i. een poging tot definiëren.

    Beantwoorden
  2. Taaldokter (@Taaldokter) zegt

    27 maart 2019 om 09:53

    Leuk onderzoek, én lastig, omdat het onderscheid absoluut/relatief bij veel bijvoeglijk naamwoorden niet zo makkelijk te maken is.
    Wat betreft de klemtoon: ‘logischerwijs’ zou die bij absolute bijvoeglijk naamwoorden in de meeste gevallen op ‘heel’ moeten worden gelegd, lijkt me (en bij relatieve op het bnw zelf). Is dat ook zo? Het gebeurt immers lang niet altijd (zie voorbeeldzinnen). En zit daar een ontwikkeling in? En: waarom gebeurt dat (soms) niet? Door slordige zinsvorming naar analogie van die met relatieve bijvoeglijk naamwoorden? Is dat omdat er daar meer van zijn? Vragen…

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Kees Spiering • Met schone lei

We zijn zo gezin als ’t maar kan —
toch loopt ze ver van mij. Verdriet
verslijt ze als kledij. Ons ontgaat
dat het kind geen capuchon draagt

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

DALENDE EEND

Een inval van herboren weelde,
het water schommelt diep onthutst,
een eend apart is klein van stuk,
zieltogend water zijn gemeente.
 

Bron: De Revisor, februari 1974

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1872 Johan van Dale
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d