Goede wetenschappers zijn arrogant

Door Marc van Oostendorp

Een fijn weekeinde was dit, ingeluid met dit bericht van het doorgaans goed geïnformeerde ScienceGuide: de commissie die onder leiding van Martin van Rijn (PvdA) in opdracht van minister Van Engelshoven (D66) moest onderzoeken hoe er meer geld naar de technische universiteiten kan, kwam met een eenvoudige oplossing: haal 150 miljoen euro weg bij de Geesteswetenschappen. “De facto”, schrijft ScienceGuide, “komt dit neer op een mindering van rond de twee faculteiten landelijk.”

Het fijne van Twitter is dat je je in ieder geval tijdens zo’n weekeinde niet heel eenzaam hoeft te vinden, want meteen springen goede bèta’s in de bres: we moeten ons als onderzoekers natuurlijk niet uit elkaar laten spelen door dit soort domme politici:

Bah. En op de dag van #woinactie, nota bene. Ik werk aan een TU, maar erger me er mateloos aan op deze manier tegen collega’s uitgespeeld te worden. Negeer dit sloopplan, en investeer in onderwijs en onderzoek. https://t.co/HQGO1VeOu8

— Kees Storm (@stormkees) 15 maart 2019

Als hoogleraar aan een technische universiteit vind ik het een rotstreek én slechte timing van de Commissie Van Rijn om te adviseren gelden over te hevelen naar technische universiteiten. We mogen ons niet tegen elkaar laten uitspelen! #WOinActie https://t.co/Qa0jbVEqHu

— Jan de Jonge (@JandJonge) 15 maart 2019

Inderdaad, van groot belang dat disciplines zich door beleid & minister niet tegen elkaar uit laten spelen. Verplaatsen van het probleem heeft niemand iets aan.

— Johan Blok (@blokdoorn) 15 maart 2019

Laten we wat geld overhevelen van buiten de wetenschap door, bijvoorbeeld, een hogere dividendbelasting … https://t.co/JAtb4bNLho

— (((K P Hart))) (@hartkp) 16 maart 2019

Hier een bètawetenschapper uit een veld zonder politieke lobby. Eens met @fonolog en @stormkees. Uiteraard moeten vakgebieden zich organiseren en lobby werkt maar dit gaat wmb over structurele onderfinanciering van het academisch bestel als geheel.

— Appy Sluijs (@AppySluijs) 16 maart 2019

Nu eenmaal

Kijk, dat doet het hart van een oude geesteswetenschapper goed. Het interessante van Twitter is dan weer dat je ook in gesprek raakt met mensen die vinden dat het juist allemaal geweldig is wat de bureaucraten uitdenken, want dat past zo goed in de bureaucratische manier van denken.

Er is nu eenmaal geen geld, “want dat staat in het regeerakkoord”. En dat moet dan natuurlijk naar de techniek, “want daar vraagt de maatschappij om”.

Hoe we weten dat ‘de maatschappij’ luider vraagt om mensen die nieuwe beeldschermen ontwerpen dan om leraren Nederlands, wordt daarbij nooit helemaal duidelijk. maar ik kan het dan nooit laten om een beroemd citaat van de beroemde informaticus Edsger W. Dijkstra (1930-2002) aan te halen:

It is not the task of the University to offer what society asks for, but to give what society needs. [The things society asks for are generally understood, and you don’t need a University for that; the University has to offer what no one else can provide.]
(EWD 1305)

Het soort mensen dat denkt dat we “nu eenmaal” moeten leven met het regeerakkoord als leidraad voor al ons handelen, en dat de maatschappij “nu eenmaal” technische mensen nodig heeft, is meestal niet onder de indruk van Edsger W. Dijkstra (een van de pioniers op het gebied van programmeertalen) of zijn citaat.

Onduidelijk

Ze noemen dat ‘arrogant’: alsof de wetenschap zelf zou mogen bepalen wat ze doet! Alsof wetenschappers beter weten wat de maatschappij nodig heeft dan de gewone, al dan niet boze, burger! Alsof we niet allemaal gewoon moeten luisteren naar de democratisch gekozen regering! Alsof niet iedereen gewoon om half negen op zijn werk moet zijn met zijn broodtrommeltje om uit te voeren wat de baas verlangt.

Maar tegen dat alles gelden precies de bezwaren van Dijkstra. Je kunt moeilijk van de politiek of de samenleving verlangen dat zij gaan bedenken wat we willen weten, want die dingen weten we doorgaans al, en als dat niet zo is, ziet iedere expert meteen dat de gestelde vraag niet beantwoord kan worden.

Een ontwikkelde samenleving heeft precies mensen nodig die een beetje buiten de samenleving staan en net andere ideeën te ontwikkelen dan iedereen toch al heeft. Dat is precies de taak van de universiteit. Het is, inderdaad, arrogant om te denken dat jij het beter weet omdat je toevallig binnen de muren van de academie werkt. Maar zonder arrogantie kun je geen onderzoeker zijn: je houdt je immers altijd bezig met dingen die we nog niet weten, en waarvan dus onduidelijk is of we die wel kunnen weten.

Onzeker

Je daar dan toch aan te wagen, dat is arrogantie. De arrogantie van de verkenner die denkt wel even een onbekend terrein in kaart te brengen. De methode is daarbij deels verschillend voor alfa- en bèta-wetenschappen, dat ligt in de aard van het onderzochte.

Het heeft zin voor de samenleving om een aantal mensen aan te stellen die zo willen verkennen. Het heeft ook zin om een veel grotere groep mensen door deze verkenners op te laten leiden, zodat ze begrijpen hoe weinig we eigenlijk nog weten, hoe onzeker alles is, en hoe weinig een samenleving zich kan veroorloven om zo maar twee faculteiten te sluiten omdat men meent dat het in de wetenschap nu eenmaal gaat om een “zero sum”-spel.