• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Inwijding Haags leven van Marcellus Emants (ii de taal)

11 april 2019 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Door Siemon Reker

De vader van Tonia spreekt een volkse variant (getuige “as twee droppele water”) die Emants ontegenzeggelijk nauwkeurig in de notatie probeerde te vangen. Als de oude man aan Theo de boodschap brengt dat z’n dochter is overleden, begrijpt Theo dat ze zelfmoord gepleegd heeft. De oude man legt vervolgens uit dat het in de buurt kwam, maar zelfmoord? “Nou…. da’ za’k nie zegge; maar u weet toch wel, asda’ de dokter gezeid had: vooral nie veul lope. Niewaar?…. Nou…. z’ ontzag d’r helemaal niet. Tot an ‘t strand toe heit ze gelope…. in huis was ‘t maar trap op, trap af en as ‘k d’r wa’ van zee, dan…. dan gaf ze me ‘n grote mond. ‘k Verrek nog liever van daag dan morrege. Da’ zee ze…. da’ zee ze…. alle dag.”

Dit is dus andere taal dan wat er eerder klonk uit de mond van oom Huizingen en dat is tegen het einde niet veranderd. Als de relatie tussen Theodoor en Tonia verbroken is en daarna zelfs definitief geworden door haar dood, vergeeft de familie hem zijn langdurige misstappen. Dán wil oom aarzelend wel een hand uitsteken om Theo’s loopbaan te helpen bevorderen: “Je aanleg, zie je… daarmee moeten we toch rekening houwen. Wat? – Meestal openbaart zich die aanleg wel in iemands wensen…. iemands liefhebberij. Wat je graag doet, doe je in den regel ook goed. Wat? – Heb jij liefhebberij in het ambtenaarswerk?”

Oom (alleen voor Theo’s moeder heet hij George, voor anderen niet, vrouwen hebben in deze tijd bij uitstek voornamen, mannen veel minder) uit zich weliswaar hoorbaar in spreektaal (getuige houwen ‘houden’) maar dat is van een andere orde dan bijvoorbeeld Theodoor. Hoe klinkt hij? Theo heeft na zijn afstuderen inmiddels z’n leerschool gehad en oom kan nu begrijpen dat hij eindelijk bereid is naar hem te luisteren, zo kan hij horen: “‘Ja, oom, ja, ja, dat ben ik…. Als u de goedheid wil hebbe me ‘n raad te geve, dan zal ik die raad opvolge…. Zeker…. zeker.’” Oom spreekt woorden uit met –en, Theo meestal op –e.
Tussen de sociaal hoogste taalvariant van professor Huizingen en de laagste die in het boek voorkomt, die van Tonia’s vader, bevinden zich diverse lagen zoals die dus van Theo (en zijn collega’s) en verschillende meer of minder volkse vormen uit de mond van vrouwen. Het sterkst is dat het geval bij Tonia waardoor Emants haar geringe sociale status maximaal onderstreept. Als zij op haar eigen ziekbed ook nog de dood van haar kat Dirkie (een kat met een naam, 1900!) te verwerken krijgt, vertelt ze Theo: “Och, ik hieuw zo veel van me beessie en hij hieuw zoveel van mijn. Acht jare lang heb ik ‘m gehad. Wat kon ie me koppies geve, as ik lang uit was geweest en weer t’huis kwam…. Al z’n kleintjes heb ie me gebrocht…. Hij heb d’r zoveel gehad…. zóveel…. o, wel meer dan vijftig. En nou bennen al de kindertjes weg en Dirkie zelf is dood…. As ik wat liefs heb, dan mag ‘k ‘t nooit houwe…. nooit…. nooit. Altoos wordt ‘t m’ afgenome.” Ze kanne en ze zalle zijn verder opvallende persoonsvormen die Tonia gebruikt. Als ze iets van Theo gedaan wil krijgen, kiest ze zelfs helemaal aparte taal in de vorm van “grappige, gemaaktnaïeve woordjes: ‘O, ja, o, ja! Schien weet mannetje ‘t zelf niet; maar hij heb me zo bang gemaakt, zo vreselik bang! O, chom! Ik leefde al haast nie meer.’”

Theo’s moeder en zusters krijgen taal in de mond gelegd die als het ware het midden houdt tussen hoe Theo en Tonia spreken:
Willemien: “Trek ‘t u maar niet an, moesje, wat of die giftige spin zeit. Ik ben heel tevreje met m’n leventje, hoor, heel tevreje.”
Anna: “U heeft geen recht mij ‘n vervelend leve te late leie. Ik heb nie gevraagd om op de wereld te komme; maar nou ik d’r eenmaal ben…. nou ik d’r gekomme ben voor uw plezier…. ja, zeker voor uw plezier…. nou wil ik ook hebbe wat ik d’r van hebbe kan.”
Theo vraagt bij een van de eerste contacten aan Tonia: “Ik zou graag wete waarvoor je me hier hebt late kome.” Zij antwoordt echo-achtig: “Waarvoor ik je hier heb late komme?” en dat is dus geen toevalsvariatie. Komme en kome(n) lijkt een belangrijke markeerder van verschil in deze taalvarianten, net als most versus moest en as tegenover als. Heeft, heef, heit wisselen elkaar niet willekeurig af.

Moeder is hoorbaar in het volgende citaat als ze aan Theo vraagt: “Wat zeg jij nou toch wel van Anna? Ik kan van dat kind geen hoogte krijge. Dat ze vreemd was…. anders dan andere; maar zo…. zo…. Vroeger was z’ ommers met geen stok de deur uit te krijge. Zeg jij nou ‘ns…. In gezelschap was ze de harkerigheid zelf…. geen woord kwam d’r uit…. ik schaamde me soms. Ja, ‘t is waar. ‘n Elegant toilet…. ze trok d’r de neus voor op. Elke japon most tot onder de kin…. en nou…. ‘t Staat d’r goed…. ze ziet er beelderig uit; maar zo gedekolleteerd…. ik…. ik weet nie wat ze wel lijkt. Is dat nou ‘n dracht voor ‘n fatsoenlik meisje? En dan…. die nuffige manier van spreke…. ik weet wel: in mijn tijd werd er niet op gelet…. ‘k heb beter Frans geleerd dan Hollands; maar zo…. zo…. è…. ò…. ze doet d’r mond haast niet ope…. en die geverfde wenkbrauwe…. die roje lippe….! Hoe verzint ze ‘t? En d’r is geen prate tege.”
Nederlands uit de mond van Haagse vrouwen, niet uit de top maar wel uit de wat hogere kringen rond 1900.

Deze post verscheen eerder op het blog van Siemon Reker.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 19e eeuw, Marcellus Emants

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jolanda Kooijmans • Constant

de koeien kauwend en herkauwend in het kikkerbadje
onder de hoge lucht die een zoete pudding is
met ganzen in lange slierten vloekend en tierend
in een groots verband

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LOOPMUIS

Niet eenzamer, maar even eenzaam,
welk huis hij kiest of welke plaats,
zijn poten laten hem niet los,
hij loopt, soms eet hij uit zijn poot,
hij loopt,
tot hij zijn graf haalt, inderhaast.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1947 Renata de Bies
sterfdag
2024 Renata de Bies
➔ Neerlandicikalender

Media

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d