Door Kristel Doreleijers

Op 8 mei 2019 kwam de nieuwe Nederlandstalige single Hoe Het Danst van Marco Borsato, Armin van Buuren en Davina Michelle uit. Borsato omschrijft het nummer op zijn website als ‘een liefdeslied waarin het verhaal wordt verteld van twee mensen die niet goed weten hoe ze met elkaar verder moeten’. De single is de eerste in een nieuwe reeks samenwerkingen tussen Borsato en andere artiesten, een idee van songwriter en producent John Ewbank. Die laatste naam zal menig taalkundige en (met name) taalpurist zeker nog in het geheugen gegrift staan, denkend aan het Koningslied en de veelbesproken regel “de dag die je wist dat zou komen”. En laat in de nieuwe single nu precies weer zo’n (op)merk(ens)waardige zinsconstructie ten gehore worden gebracht! In Hoe Het Danst begint Borsato als volgt:  

Sleutels vast de deurknop heb ik in mijn hand 
Maar ik twijfel of ik nog wel echt naar binnen kan
Jouw iedere beweging lijkt bij mij vandaan
Ik heb je hart zo lang niet open meer zien staan 

Nu gaat het natuurlijk om de woordgroep “jouw iedere beweging” in de derde regel.

Hier gebeurt iets dat onverwacht is volgens de regels van het Nederlands: het bezittelijk voornaamwoord jouw wordt gecombineerd met het onbepaalde voornaamwoord ieder(e). In de Syntax of Dutch (Volume 2, Nouns and Noun Phrases) wordt ieder(e) samen met elk(e) en alle besproken als een universele kwantificeerder, een determinator die kwantiteit uitdrukt. Ieder(e) en elk(e) verschillen echter van alle. Zo krijgen nominale constituenten met ieder(e) of elk(e) een enkelvoudige werkwoordvervoeging (‘iedere/elke beweging lijkt mij bij vandaan’), terwijl nominale constituenten met alle juist een meervoudige werkwoordvervoeging krijgen (‘alle bewegingen lijken bij mij vandaan’). Dit geeft een belangrijke aanwijzing over de betekenis van beide typen kwantificeerders. Nominale constituenten die gemodificeerd worden door alle kunnen verwijzen naar een set zelfstandigheden die in zijn geheel moet worden beschouwd. In deze ‘collectieve’ lezing ligt de nadruk op de groep als geheel, bijvoorbeeld het geheel (totaal) aan bewegingen. Om die reden wordt alle ook wel ‘zuiver collectiverend’ genoemd. De kwantificeerders ieder(e) en elk(e) hebben ook zo’n collectieve betekenis, maar krijgen een distributieve lezing: de nadruk ligt op de individuele zelfstandigheden (bijvoorbeeld individuele bewegingen) binnen een set (het totaal aan bewegingen). Ondanks dat ieder(e) en elk(e) nooit een zuiver collectiverende betekenis kunnen krijgen, kan alle wel degelijk in sommige gevallen een distributieve lezing krijgen, bijvoorbeeld in een zinnetje als “alle boeken kosten vijfentwintig euro” ten opzichte van “ieder/elk boek kost vijfentwintig euro” (zie Syntax of Dutch Vol. 2: 901). 

In het Nederlands kunnen ieder(e) en elk(e) worden gebruikt als determinator bij enkelvoudige telbare substantieven.Ze krijgen dan een verbuigings-e voor de-woorden(‘iedere jongen’, ‘elke beweging’) en ze verschijnen zonder die verbuigings-e voor het-woorden (‘ieder meisje’, ‘elk huis’). Volgens de taaladviesdienst van Onze Taal (die zich baseert op de Algemene Nederlandse Spraakkunst) is de keuze tussen ieder(e) en elk(e) in principe vrij, maar geniet ieder(e) voor sommige taalgebruikers een lichte voorkeur als het gaat om personen en elk(e) als het gaat om niet-personen (volgens deze neiging zou je dus ook eerder ‘jouw elke beweging lijkt bij mij vandaan’ verwachten, maar dat is hier ritmisch wellicht minder passend): 

• Ieder kind kreeg een ijsje. 
• Elk huis in de omgeving had waterschade. 
• Iedere/elke beweging lijkt bij mij vandaan. 

Maar wat nu als de spreker het substantief wil combineren met een uitdrukking van bezit? Hij of zij heeft het niet zomaar over een beweging maar over iemands beweging, bijvoorbeeld die van de tweede persoon enkelvoud: jouw beweging. In het Nederlands zou de spreker deze bezitsrelatie dan kunnen uitdrukken aan de hand van het voorzetsel van of door middel van een betrekkelijke bijzin. 

• Iedere/elke beweging van jou lijkt bij mij vandaan. 
• Iedere/elke beweging die jij maakt, lijkt bij mij vandaan. 

Het bezittelijk voornaamwoord is in het Nederlands namelijk onverenigbaar met een distributief-collectiverend voornaamwoord als ieder(e).

• *Jouw iedere/elke beweging lijkt bij mij vandaan. 

Welke alternatieven biedt het Nederlands? Hierboven kwam al het ‘zuiver collectiverende’ voornaamwoord alle aan bod. Het woordje alle kan gecombineerd worden met meervoudige telbare substantieven, zoals in ‘alle boeken’ en ‘alle bewegingen’, en met enkelvoudige niet-telbare substantieven, zoals in ‘alle moeite’ (in zeldzame gevallen kunnen ieder(e) en elk(e) dit laatste ook maar dan leidt dit alsnog tot een telbare lezing van het substantief, zoals in “Elke/iedere wijn wordt gekeurd”, zie Syntax of Dutch, Vol. 2: 904). Er is echter nóg een mogelijkheid voor kwantificatie wanneer de set zelfstandigheden groter is dan één, namelijk via de pre-determinator al(zie ook Syntax of Dutch, Vol. 2: 945). Het woordje al gaat altijd vooraf aan een woord dat de constituent bepaald maakt, zoals het lidwoord de (‘de bewegingen’), een aanwijzend voornaamwoord (‘die bewegingen’), een genitief (‘vaders bewegingen’) óf een bezittelijk voornaamwoord (‘jouw bewegingen’). Het woordje al heeft in dit geval een kwantiteitsaanduidende functie. Waar ‘jouw iedere beweging’ de nadruk zou moeten leggen op individuele bewegingen bínnen het totaal aan bewegingen, legt ‘al jouw bewegingen’ echter wel de nadruk op het totaal aan bewegingen.

• Al de bewegingen
• Al die bewegingen
• Al vaders bewegingen
• Al jouw bewegingen

De pre-determinator al staat in deze constructie nog een extra specificatie toe, namelijk met een bepaald hoofdtelwoord. In combinatie met een bepaald hoofdtelwoord wordt bij voorkeur de kwantificeerder alle (een versmelting van al met het lidwoord van bepaaldheid de) gebruikt. Deze combinatie van alle + telwoord zorgt dan samen met het erop volgende bepaald lidwoord, aanwijzend voornaamwoord of bezittelijk voornaamwoord voor determinatie van de naamwoordelijke constituent.

• Alle tien (de) bewegingen (maar al de tien bewegingen is evenwel mogelijk)
• Alle tien jouw bewegingen (maar al jouw tien bewegingen is evenwel mogelijk)

Het Nederlands staat kortom wél determinatie van het meervoudig substantief (‘bewegingen’) toe met de ‘zuiver collectiverende’ kwantificeerder (al, alle) en een bezittelijk voornaamwoord zoals jouw (eventueel gespecificeerd met een hoofdtelwoord), maar géén determinatie van het enkelvoudig substantief (‘beweging’) met een distributief-collectiverende kwantificeerder ieder(e) of elk(e) en een bezittelijk voornaamwoord zoals jouw, waardoor “jouw iedere beweging” ongrammaticaal is.  

Wat heeft er in ‘Hoe Het Danst’ dan voor gezorgd dat jouw en iedere toch samen zijn verpakt in één nominale groep? Moeten we (weer) met de vinger naar het Engels wijzen? In het Engels komt every voor als collectiverende kwantificeerder, die samen kan gaan met een bezittelijk voornaamwoord. Binnen de Cambridge Dictionary levert dat onderstaande voorbeelden op: 

• Your every move (= everything that you do)
• I’d hate to be someone really famous with the press reporting my every move.
• After that, she was watching his every move. 
• Your every need (= all the things that you need or want)
• There’ll be an assistant there to see to your every need. 

Zou het écht zo kunnen zijn dat “jouw iedere beweging” klakkeloos is vertaald vanuit het Engels? Sommige luisteraars zijn overtuigd van wel, en dat zorgt voor de nodige irritatie, zo blijkt bijvoorbeeld uit reacties op het topic “Jouw iedere beweging” op het forum FOK! (in de ‘klaagbaak’ nota bene). Daar merkt iemand op: 

Waar ik me wel aan stoor, is dat rechtstreeks vertalen van typisch Engelse uitdrukkingen naar het Nederlands. Ik hoorde dit liedje voorbij komen op de radio, en dan kweelt Marco in zin 3: “Jouw iedere beweging lijkt bij mij vandaan”. “Your every move” dus, letterlijk woord voor woord vertaald. Dit gaat toch nergens meer over, om zulke zinnen in een Nederlands nummer te gebruiken?

Andere forumgebruikers reageren instemmend. Ze spreken over “het niveautje de dag die je wist dat zou komen”, “een van de terechtste klachten van 2019” en “letterlijk vertaalde quasi-poëtische Engelse zinnetjes”. En ook op Twitter gaat het al los met verwijzingen naar het Koningslied (2.0) en afkeurende reacties als “kromme zin”. Eén Twitteraar vraagt zich af: “is dit nu een geval van dichterlijke vrijheid of is het gewoon fout?”

Nu is het helemaal niet interessant om taaluitingen te categoriseren in termen van goed en fout, maar analyseren hoe taalgebruikers dit soort variaties evalueren is wél heel boeiend. Blijkbaar merken luisteraars snel op dat “jouw iedere beweging” afwijkt van hun taalintuïties en de regels van het Nederlands. Bovendien merken ze dit niet alleen op, ze vínden er ook iets van: het is irritant en zelfs beklagenswaardig. Opgemerkt moet worden dat het echter niet eenvoudig is om een soortgelijk gebruik van ‘jouw ieder(e) + enkelvoudig telbaar substantief’ te vinden op het internet. De meeste resultaten die je dan krijgt hebben te maken met het foutief gebruik van jouw als persoonlijk voornaamwoord (jou) in plaats van als bezittelijk voornaamwoord: 

• Ik zie jouw iedere dag veranderen.
• Ik ben jaloers op de mensen die jouw iedere dag kunnen zien.
• Wat vervelend dat dit jouw iedere keer treft. Excuses!

Na een kleine zoektocht vond ik uiteindelijk tóch nog een voorbeeld, in een tweet uit 2016:

• Huh? Waarom like ik dan jouw iedere tweet?

Ook een typisch gevalletje van dichterlijke vrijheid? Wie zal het zeggen. Op naar de volgende single!