Door Siemon Reker

Werkwoorden die beginnen met veront- nemen in het Nederlands een bijzondere plaats in, zeggen De Haas en Trommelen in hun Morfologisch Handboek van het Nederlands (1993:73). Veel voegen ze daar niet aan toe, het gaat om een klein maar toch wat raar groepje. De stenografen noteerden tijdens het gasdebat in de Tweede Kamer vorige week tweemaal een werkwoord dat ik bij de premier ánders hoor uit zijn mond en dat hier precies bij past, verontachtzamen – maar dat staat niet in het woordenboek en dus lezen we in het verslag keurig gecorrigeerd veronachtzamen ‘verwaarlozen’. Onvoldoende achtzaam zijn. Rutte zegt als zoveel Nederlanders verontachtzamen (verontschuldigen en een paar andere soortgenoten bestonden dus al én aan het eind van acht staat ook een t die van veron- des te gemakkelijker veront– maakt).
Het zou het Nederlands een tikkeltje simpeler maken als we gingen spreken van veronreinigen, veronrusten, veronschuldigen, veronwaardigen ‘zich onwaardig betonen’. Dat maakt de taal doorzichtelijker en iemand die in de Kamer het woord voert, hoeft dan niet meer in de verleiding te komen om verontachtzamen te zeggen. Het scheelt de Dienst Verslag en Redactie ook nog eens werk, laat op de avond bij het uitwerken van de Handelingen van een debat over die doortikkende ramp in Groningen.
We kunnen natuurlijk ook gewoon verontachtzamen als variant tot het ABN toelaten net zoals polshoogte binnen kwam.
Een langere versie van deze posting verscheen op het weblog van Siemon Reker.
Graag attendeer ik op de bijdrage die Anton Valens met zijn schitterende roman Het boek Ont aan de discussie heeft geleverd.
Er is een analoog woord dat mensen wel goed zonder t uitspreken en schrijven, ‘veronaangenamen’. Ik zou zelf ook altijd verontachtzamen met een t schrijven, maar er is kennelijk nergens een taaladvies over te vinden. Mogelijk is die t toch niet bij iedereen ingeburgerd.
[ Ik ben geen taalkundige maar het valt me op dat de t ontbreekt bij de twee woorden waarbij de derde lettergreep, na on, met een klinker begint: veron-a-chtzamen, veron-a-angenamen. Bij de woorden met een t als verontschuldigen en verontwaardigen volgt er een medeklinker en wordt mogelijk daardoor wel een t tussengevoegd. ]
Inderdaad is Valens een goudmijn voor ont.
Voor de toename van de t zoals in verontachtzamen etc is mogelijk een factor dat we zowel met ver- als met ont- van bijvoeglijke (verwarmen, ontgroenen) en zelfstandige naamwoorden (verfilmen, ontvrienden) werkwoorden maken, en met on- alleen bijvoeglijke naamwoorden (en heel incidenteel zelfstandige, zoals onfilm).