Wat is het verschil in betekenis tussen ‘hij slaapt’, en ‘hij slaapt nog’? Nog voegt, zegt de Duitse semanticus Sigrid Beck in een nieuw artikel in Linguistics and Philosophy, twee betekenislagen toe aan het werkwoord: hij sliep in het (eventueel recente) verleden ook; en er is de verwachting dat hij in de toekomst niet meer zal slapen.
Beide lagen laten zich gemakkelijk illustreren. Als twee ouders urenlang ongerust boven een wieg hebben gehangen van een baby die almaar aan het huilen is en ze horen eindelijk een rustige ademhaling, zeggen ze niet tegen elkaar ‘hij slaapt nog’, maar ‘hij slaapt’. Het is voor een nog-zin nodig dat degenoemde handeling of staat van zijn al even aan de gang is.
Ironisch
Dat het ook nodig is dat in de toekomst verandering komt in de zaak bewijst de ongelukkigheid van een zin als ‘hij is nog dood’. Die zin kun je alleen begrijpen in een wereld waarin mensen weer opstaan uit de dood. (Vaak zit er in nog-zinnen nog de dimensie dat je misschien eigenlijk zou verwachten dat de situatie inmiddels al veranderd zou zijn, dat hij niet meer zou slapen of niet meer dood zou zijn.)
Zo kun je ook niet goed zeggen ’11 is nog een priemgetal’, zegt Beck. Je kunt in het Nederlands natuurlijk wel zeggen ’11 is nog altijd een priemgetal’, maar dat is ironisch, het suggereert dat iemand zou kunnen denken dat de priemgetalliteit van een getal kan veranderen. Waarom daar dan eigenlijk altijd bij moet, weet ik niet. (Beck heeft het in haar artikel eigenlijk over het Duitse noch en het Engelse still. In het Duits kan het geloof ik ook, met immer noch, maar in het Engels niet.)
Op je pad
Overigens is die verwachting nu ook weer niet keihard. Wanneer iemand zegt ‘het regent nog’, gaan we er wel vanuit dat die persoon denkt dat het niet lang meer zal duren, maar als spreker kun je daar verandering in aanbrengen door expliciet te zijn: ‘het regent nog en dat zal het nog tot het eind der tijden blijven doen’. Zelfs dan zit natuurlijk in het tweede deel van de zin iets van het tegenspreken van een verwachting.
Beck laat zien dat je andere vormen van nog ook zo kunt begrijpen, wanneer je ervan uitgaat dat ook andere schalen dan de tijd gebruikt kunnen worden:
- Durham ligt nog in Engeland.
Voor dit soort zinnen introduceert Beck het begrip pad: wanneer je zo’n pad door Engeland trekt, van het centrum (wat dat ook moge zijn) naar de periferie, dan ligt Durham op het uiteinde van zo’n pad. Als je iets verder gaat ben je niet meer in Engeland maar in Schotland. Alles wat voor Durham op je pad ligt is nog wel Engeland.
Daarom word ik zo boos als mensen die ik in onze kerk rondleid vragen “Worden hier nog diensten gehouden?” Het is helemaal niet zo dat het houden van diensten binnenkort zal ophouden of zelfs al is opgehouden. Erger: “nog wel eens”, met de implicatie dat diensten niet alleen in het algemeen verleden tijd zijn, maar ook heel sporadisch als ze wel voorkomen. Ik zeg meestal iets in de geest van “het is geen kwestie van ‘nog'”.
Ik zou dit ook kunnen interpreteren als “ondanks dat de kerk door rondleidingen misschien meer het karakter van een toeristische attractie heeft gekregen”.
Maar dat is helemaal niet zo! We hebben geen toeristendingen als folders, informatieborden en dergelijke in de kerk en rondleidingen zijn meestal incidenteel, als ik toevallig langskom met de sleutels in mijn zak en er staan mensen voor de deur te kijken.
Argh, het was niet mijn intentie om anoniem te zijn, ik was alleen vergeten mijn naam in te vullen.
Ah, OK. Ik probeerde maar te speculeren wat erachter zit. Ik heb natuurlijk geen inzicht in de uitstraling en inrichting van het betreffende kerkgebouw. Ik bedoelde er niets denigrerends mee (ik had misschien beter naar het museale karakter van kerkgebouwen kunnen verwijzen). Maar het kan ook zijn dat mensen het hebben over de algemene trend dat kerkgebouwen steeds minder voor kerkdiensten gebruikt worden. Er kan een wereld aan onuitgesproken veronderstellingen achter dat ‘nog’ liggen.
Ik moet wel zeggen dat er nogal wat ikonen hangen (het is een orthodoxe kerk) dus misschien is de eerste indruk van veel mensen “tentoonstelling”.
aan ’11 is nog een priemgetal’ , zou je kunnen toevoegen “net zoals 5 en 7” en dat levert wat mij betreft een betekenisvolle nederlandse zin op. “Nog een”in de betekenis van ‘ook’.
’11 is nog altijd een priemgetal’ kan ook een feitelijke constatering zijn, in een context waarin 11 andere eigenschappen, bijvoorbeeld 11 is het gekkengetal, aan het verliezen is.
Leve de modale partikels in het Nederlands en Duits waarbij niet alleen de gevoelsnuances die ze uitdrukken maar ook en vooral de intonatie een scala van emoties kan oproepen (zoals bijv. in het eerste commentaar). Voor taalleerders van het Nederlands (of het Duits) is dit de hogere kunst van het Nvt.
Over Duits gesproken, kan iemand mij misschien ‘halt’ uitleggen?
Voor de liefhebber is hier een prachtig proefschrift dat uitgebreid op alle modale partikels in het Duits ingaat, ook op “halt/eben”: https://edoc.ub.uni-muenchen.de/4877/1/Kwon_Min-Jae.pdf
Dank! Fijn leesvoer voor op Schiermonnikoog (waar ik komende week aan het uitwaaien ben)
Mooi dat sommige mensen nog leesvoer meenemen naar de Waddeneilanden!