Door Henk Wolf
Het Openbaar Ministerie heeft kortgeleden een filmpje gepubliceerd waarin het naar aanleiding van de zaak rond de ‘Blokkeerfriezen’ uitlegt dat mensen anderen het demonstreren niet mogen beletten. In dat filmpje kwam de volgende zin voor, in zowel gesproken als geschreven vorm:
- Hierdoor werden demonstranten verhinderd een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
Over die zin is van alles te zeggen: is iemand die een demonstratie niet kan bijwonen een demonstrant? – om maar wat te noemen. Het opvallendste eraan vind ik echter de lijdende vorm.
De lijdende vorm
De bekendste, gebruikelijkste lijdende vorm maak je in het Nederlands door het lijdend voorwerp van de bedrijvende zin tot onderwerp te bevorderen. Daarvoor moet je een van de helpwerkwoorden worden en zijn aan het gezegde toevoegen. Het oorspronkelijke, bedrijvende onderwerp kan eventueel in een door-bepaling in de lijdende zin worden gestopt. Een paar voorbeelden:
- De boer slaat de ezel. <bedrijvend>
- De ezel wordt (door de boer) geslagen. <lijdend>
- De koning heeft alle ministers van hun taak ontheven. <bedrijvend>
- Alle ministers zijn (door de koning) van hun taak ontheven. <lijdend>
De lijdende OM-zin heeft demonstranten als onderwerp. Dat klinkt en leest voor mij wat raar. Dat is er een aanwijzing voor dat demonstranten in mijn interne grammatica in de bedrijvende variant van de zin geen lijdend voorwerp is.
Die bedrijvende vorm is makkelijk te reconstrueren, die is zoiets als:
- Iemand verhinderde demonstranten hierdoor een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
Die zin lijkt in z’n opbouw in eerste instantie best gewoon, maar bij iets nadere beschouwing is ie dat niet. Zou demonstranten het lijdend voorwerp zijn, dan zou een demonstratie in Dokkum bij te wonen wat anders moeten zijn. De benoeming als voorzetselvoorwerp ligt dan voor de hand. Die benoeming is namelijk ook aannemelijk gemaakt voor de beknopte bijzin in zinnen met verzoeken als hoofdwerkwoord, zoals ‘de reizigers worden verzocht over te stappen’ (zie hier en hier). In zulke zinnen kan de reizigers een lijdend voorwerp zijn, waardoor verklaard wordt dat het lijdende ‘de reizigers worden verzocht over te stappen’ voor veel Nederlandstaligen normaal klinkt.
Lijdend voorwerp + voorzetselvoorwerp?
Bij de verzoeken-zinnen is makkelijk aannemelijk te maken dat de beknopte bijzin een voorzetselvoorwerp is, doordat je een voorlopig voorzetselvoorwerp (ertoe) kunt invoegen en doordat je het zinnetje met een vragend voornaamwoordelijk bijwoord (waartoe) kunt bevragen. Bij de verhinderen-zin wil dat echter niet:
- De reizigers worden ertoe verzocht over te stappen. <gewoon>
- Waartoe worden de reizigers verzocht? <gewoon>
- De demonstranten worden er hierdoor … verhinderd een demonstratie in Dokkum bij te wonen. <raar>
- Waar… worden demonstranten hierdoor verhinderd? <raar>
Wat je ook voor voorzetsel op de puntjes invult, de zin blijft raar klinken.
Het Woordenboek der Nederlandse Taal noemt wel als constructie ‘iemand aan iets verhinderen’, maar geeft geen voorbeeldzinnen met dat gebruik en noemt als bewijs voor het bestaan ervan alleen een tekst uit 1925 over germanismen en twee oude woordenboeken (1759 en 1808). Het lemma lijkt de constructie ook als ‘vertaald Duits’ te behandelen. Mij is het gebruik ervan niet eigen en het staat me ook niet bij dat ik ze iemand ooit heb horen gebruiken.
Hinderen
Wat wel wil, is het vervangen van verhinderen door hinderen. Die zin klinkt voor mij goed in de bedrijvende vorm, hij klinkt goed in de lijdende vorm met een voorlopig voorzetselvoorwerp (eraan of erbij) en hij klinkt goed in de vragende vorm met waaraan/waarbij:
- De Blokkeerfriezen hinderden demonstranten er hierdoor aan/bij een demonstratie in Dokkum bij te wonen. <gewoon>
- Demonstranten werden er hierdoor aan/bij gehinderd een demonstratie in Dokkum bij te wonen. <gewoon>
- Waaraan/Waarbij werden demonstranten hierdoor gehinderd? <gewoon>
Nou is het hier genoemde hinderen met een een persoon als lijdend voorwerp en daarnaast nog een voorzetselvoorwerp wat schrijftalig en formeel Nederlands. Iets verhinderen is vermoedelijk een stuk gebruikelijker. Dat frequentie-effect kan er weleens toe hebben geleid dat het OM beide constructies heeft verhaspeld.
Helemaal alleen in dit gebruik staat het OM niet. Een kleine zoektocht op internet naar “werden verhinderd” met een beknopte bijzin levert vooral (ver) vooroorlogse en bijbelse vindplaatsen op, maar er zijn ook een paar recente, zoals:
- Ook het parlementsgebouw werd gesloten en leden van het Europees Parlement werden verhinderd te vertrekken (VTM, 2018)
- Mensen die voorkwamen op de zwarte lijst van Gülenisten werden verhinderd het land te verlaten. (Algemeen Dagblad, 2017)
- Politie, hulpverleners van brandweer en ambulances werden verhinderd hun werk naar behoren uit te voeren. (De Telegraaf, 2017)
- Een woordvoerder van de Rode Halve Maan verklaarde dat hulpdiensten door de Israëlische militairen werden verhinderd het slachtoffer te bereiken. (The Rights Forum, 2017)
- Gisteren raakten zeker 20 studenten gewond in Surakarta toen zij door soldaten werden verhinderd de straat op te gaan. (NRC, 1998)
Hierdoor werden demonstranten verhinderd een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
Ik kan de grammaticale toelichting niet goed volgen, maar dat ligt aan mijn gebrek aan grammaticale kennis. Maar ik wil opmerken dat verhinderen twee betekenissen heeft. De eerste is beletten – zoals in de zin gebruikt – en verhinderen in de zin van door omstandigheden niet kunnen komen. In de eerste zin worden personen verhinderd, door anderen, en in het tweede geval is de persoon zelf verhinderd. Een verschil tussen Ik word verhinderd en ik ben verhinderd.
Laat ik het anders stellen, is onderstaande zin even vreemd als de eerste variant?
Hierdoor werden demonstranten belet een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
Nog een puntje. Ik vind dat er een verschil in betekenis is tussen verhinderen en hinderen. Verhinderen is dat iemand definitief ergens niet komt of aan toe komt, en hinderen is meer onderbreken, hindernissen opwerpen, maar uiteindelijk toch je doel behalen.
Volgens Van Dale is verhinderen, een synoniem van beletten, je komt het (dus) alleen niet vaak tegen in de vorm van Hij werd verhinderd, maar wel Hij(hem) werd belet. ???
Dat was ik dus, reeds.
Bij mij is demonstranten meewerkend voorwerp, dus werd en niet werden.
In het Duits erken ik de voorbeeldzinnen uit mijn Duden Stilwörterbuch “niemand wird mich daran hindern, so zu handeln” en “er war an der Teilnahme verhindert” als correct.
1. volgens mij en veel traditionele grammatici en zelfs paardekooper, zijn de bedoelde voorwerpen c.q. personen in bovenstaande zinnen.meew./belanghebbend voorwerp.
2. hij hindert mij. volledige zin! mij=lijd. voorwerp
maar hij verhindert mij….? wil nog een lijd. voorwerp of minstens een voorafgaande context.
3. is hier geen sprake van een anglicisme. in het engels mag het meew. vw. wel onderwerp van het passivum worden. they asked me to…, i was asked to…..
wel moet ik toegeven dat bij verhinderen de lijdende vorm met dat “eigenlijke meew. vw.”als onderwerp minder slecht klinkt dan met verzoeken.
Met de punt na “anglicisme” is toch zeker een vraagteken bedoeld!
ofcourse
Ter info en het linkje staat in de tekst:
https://onzetaal.nl/taaladvies/reizigers-wordt-verzocht
Daar wordt o.a. beweerd dat in “men wordt verzocht” men geen meewerkend voorwerp kan zijn, want je kunt er geen aan voor zetten. En rechts daarvan is de externe link Taalprof, aanhanger van Kruyskamps opvatting, aanklikbaar.
hierop laat ik toch maar weer mijn reactie los, zoals bij “de dichters plicht”.
Tja, een taal is levend, wordt dan gezegd. Ik ben iig blij dat ik gepensioneerd docent ben. Dan hoef ik niet meer te zeggen: “dit is correct/incorrect -of erger- dit is niet zo gebruikelijk -of nog erger- dit mag ook” -en allerergst- beide is juist. Steeds vaker zie ik die laatste twee in taaladviezen verschijnen, zelfs? bij renkema. Ook hier heeft de Nederlandse gedoogmentaliteit toegeslagen. Voer voor sociolinguïsten? M.i. is nl. e.e.a.het gevolg van de socialisering in de jaren ’70 met een links kabinet en een pvda-minister van onderwijs (van boven minder wijs ;-).
“de reizigers worden verzocht in utrecht over te stappen””over te stappen” voorzetsel voorwerp??? da’s toch te gek voor woorden. of was het zo dat vlak voor den bosch de conducteur omriep: “de reizigers worden verzocht in den bosch te stappen en in utrecht over te stappen”?
de uitleg met “uitnodigen” als synoniem voor “verzoeken”i is ook erg wankel. vergelijk: hij vraagt mij voor zijn feestje (mij=lijd. vw.) ik wordt/ben gevraagd voor zijn feestje. en zo ook hij nodigt mij (=lijd vw.) uit. ik wordt/ben uitgenodigd. maar niet hij verzoekt mij voor zijn feestje (tenzij bedoeld ïn verleiding brengen).
eehh beide zijn juist. en ja, dirkjan weer luie, slordige omgang met capitalen en interpunctie
is in “ik verzoek u om begrip” om” weg te laten? wat mij betreft niet (dus voorz.voorw.) en (aan) u = meew.vw.. is in ‘ik verzoek u om te stoppen” om weg te laten? (bijna) iedereen zal vinden van wel. dus semantisch en grammaticaal overbodig, dus gewoon “in utrecht over te stappen” lijd.vw. en “u” meew.vw..
het rare is dat “\ik vraag u begrip” weer wel beter lijkt te kunnen.
“Worden verzocht” werd door Kruyskamp in de oude van Dale gerechtvaardigd door vergelijking met het Franse prier en het Duitse bitten, ersuchen.
En ik moet als tegenstuk onweerstaanbaar denken aan “Wer ruft mir?” in Goethes Faust.
tja, het is dan ook maar geist die antwoordt op faust, weet hij veel 😉 . zou kunnen zijn omdat bedoeld is “nach mir” (datief) of auf (optionele naamval)?
overigens bevalt me kruyskamps term “gerechtvaardigd door” helemaal niet en ik schaar die dan ook graag, als ergens hierboven, onder “mag ook, is minder gebruikelijk, beide juist etc”. we hebben toch potv… onze eigen syntaxis, met eigen regels.
Ik heb Kruyskamps Van Dale niet in huis, maar zoals het mij bij staat was voor hem “worden verzocht” de juiste vorm, niet “ook goed”.
tja, dan ben ik het dus niet met m eens, om alle motieven in mijn bovenstaande bijdragen
Je kunt iets of iemand verhinderen, maar ‘iemand verhinderen’ betekent altijd dat je iemand verhindert (om) iets te doen. (‘Om’ is daarbij weglaatbaar.) Hetzelfde geldt voor ‘beletten’ en ‘belemmeren’. Wat er precies (niet) gedaan wordt, hoeft niet expliciet vermeld te worden. Vergelijk met: ‘ik ben verhinderd (om te komen)’. Dat is naar mijn gevoel het verschil tussen ‘verhinderen’ en ’tegenhouden’. Maar bij de beide werkwoorden hoort alleen een lijdend voorwerp. Van een voorzetselvoorwerp kan alleen sprake zijn als er een vast voorzetsel is. Maar wat zou dat vast voorzetsel bij ‘verhinderen’ dan moeten zijn? Kun je iemand verhinderen VAN iets, zoals je iemand kunt aansporen TOT iets? Kun je zeggen: ‘Hij heeft mij ERVAN verhinderd om te komen’? Ik denk het niet.
Over voorzetselvoorwerp heb althans ik het niet gehad, wel over meewerkend voorwerp.
dirkjan verwees naar een link, onze taal/taaladvies. zie hierboven ergens. daar wordt vzv erbij gehaald. onbegrijpelijk!!!
De sukkels van taaladvies hebben geen benul dat over scheidbaar prefix van het werkwoord is en geen voorzetsel.
Uit de hedendaagse Van Dale bij het lemma verzoeken:
de heren wordt of worden verzocht hierheen te komen
q.e.d. weer een gedoger
Taalrealisten.
nou, ik denk dat ze het voorzetsel “om” bedoelden.”worden verzocht om over te stappen”. maar ook dat is geen vast voorzetsel,, want weglaatbaar dus geen vzv maar lv zoals ook jan uyttendaele schreef. de reizigers mv.
Is er iets tegen een dubbel lijdend voorwerp? Als het geoorloofd is “reizigers” als onderwerp van “worden verzocht” te zien, waarom zouden die “demonstranten” dat dan niet zijn van dat “verhinderd worden”? Die verhindering treft hen namelijk plus het object van de verhindering (deelname). Je zou het een persoonlijk en zakelijk lijdend voorwerp kunnen noemen. Maar ja, nu ben ik wat oetwilsk, de demonstranten werd natuurlijk verhinderd iets te doen, zegt ook mijn taalgevoel.
Dus of die OM-zin nu al of niet fout is?
de om-zin is niet, maar wel deze als vzv te benoemen (door taaladvies)
Over dit artikel is van alles te zeggen, maar het opvallendste vind ik dat Wolf
Hierdoor werden demonstranten verhinderd een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
noemt en
De Blokkeerfriezen hinderden demonstranten er hierdoor aan/bij een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
Demonstranten werden er hierdoor aan/bij gehinderd een demonstratie in Dokkum bij te wonen.
Waaraan/Waarbij werden demonstranten hierdoor gehinderd?
. Ik ben er vrij zeker van dat dit voor de meeste Nederlandssprekenden andersom is.
De ‘groter dan’- en ‘kleiner dan’-tekens zijn niet weergegeven, evenmin als de woorden ertussen. Na de eerste geciteerde zin stond ‘raar’, na de volgende 3 geciteerde zinnen stond ‘gewoon’. (Beide dus tussen tekens, zoals in het artikel.)
Het lijkt me wel een goed idee als tekens die bij plaatsing niet worden weergegeven, ook bij het typen in het reactieveld niet verschijnen.
Dat soort zekerheden zijn niet per se betrouwbaar, maar met een steekproef is er wel een indruk van te krijgen of dat waar is:
Een vlugge telling met Google levert op:
“eraan gehinderd”: 29 vindplaatsen
“eraan verhinderd”: 2 vindplaatsen (van één auteur)
“bij gehinderd te”: 7 vindplaatsen
“bij verhinderd te”: geen relevante vindplaatsen
“hinderde hem bij”: 32 vindplaatsen
“verhinderde hem bij”: geen relevante vindplaatsen
“ze daarbij te hinderen”: 7 vindplaatsen
“ze daarbij te verhinderen”: geen relevante vindplaatsen
“daaraan te hinderen”: 7 vindplaatsen
“daaraan te verhinderen”: 5 vindplaatsen (waarvan vier bijbels)
Dat lijkt erop te wijzen dat de meeste Nederlandstaligen mijn intuïties delen. Voor betrouwbaarder corpusonderzoek hou ik me natuurlijk aanbevolen.