Voornamendrift (43)

Door Gerrit Bloothooft

Journalisten vragen vaak of mensen van voornaam veranderen. Ik denk dat ze vooral willen weten of iemand een andere naam kiest dan in de jeugd werd gedragen. Het gaat er niet om dat Franciscus vanaf zijn geboorte Frans is genoemd, daarover schreef ik eerder aan de hand van een corpus roepnamen. Maar of Frans later Arne genoemd wil worden en dat ook officieel vastgelegd wil hebben in de basisregistratie personen. In de vorige bijdrage onderzocht ik dat voor transgenders. Nu eens kijken hoe vaak het zonder geslachtsverandering voorkomt en welke namen niet bevallen.

Dat blijkt lastiger dan ik dacht, want er zijn veel veranderingen van voornaam die ambtelijke correcties zijn. Zoals de zenuwachtige vader die een derde voornaam vergeet, of niet goed op de spelling van de naam let. In die correcties ben ik minder geïnteresseerd. In de basisregistratie personen staan in totaal 16.343 gevallen van voornaamverandering zonder geslachtsverandering van mensen die in Nederland zijn geboren. In 9.208 gevallen blijft de eerste voornaam gelijk of zijn er maar 1 of 2 letters veranderd; dat lijken me voornamelijk ambtelijke correcties. De meest voorkomende kleine veranderingen zijn het toevoegen van een diacriet en aanpassing van de spelling van vooral Arabische namen:

De resterende 7.135 voornamen worden flink veranderd. De oorspronkelijke naam komt niet terug, wordt stevig aangepast, of er worden namen voor en/of achter geplaatst. Voor al de betrokken personen (ongeveer gelijke aantallen mannen en vrouwen) is de eerste voornaam een duidelijk andere. De meest voorkomende naamsveranderingen staan in tabel 1.

Deels zijn dit nog spellingsveranderingen in Arabische namen, zoals J > Y. Daarnaast gaan gelatiniseerde namen in roepnaam over, zoals Johannes > Jan, Hans of John, Petrus > Peter, maar opvallend genoeg gebeurt het ook wel andersom: Jan > Johannes en Peter > Petrus. Begrijpelijk wil Tietje liever Titia of Tiny heten, en ook andere verkleinvormen worden verlaten: Aaltje > Alice, Trijntje > Tineke, Neeltje > Nelly, Pietje > Petronella. Opmerkelijk zijn de overgangen van een Arabische naar een Nederlandse voornaam en vice versa, Hassan > Hans, Richard > Rachid. Daar lijkt verandering van geloof het motief te zijn of een keuze voor verregaande integratie om discriminatie op grond van naam voor te zijn. Sidi is een respectvolle Arabische titel – de Marokkaanse koning heet Sidi Mohamed ben Hassan el-Alaoui – , die een aantal malen wordt weggelaten waarna Mohamed resteert. In de meeste van deze wat frequentere veranderingen blijft de initiaal gelijk, wat overigens maar geldt voor 16% van alle naamsveranderingen. De meeste naamsveranderingen leveren unieke combinaties van oude en nieuwe voornaam op die om privacy redenen niet besproken kunnen worden.

De namen die het vaakst worden veranderd zijn traditionele Nederlandse (en Arabische) namen die ook nog steeds het meest in de bevolking voorkomen (tabel 2). Daarnaast worden bij de vrouwen Tietje en Isis om heldere redenen gewijzigd. Maar veranderen gebeurt niet vaak, Johannes werd 94 keer veranderd (van 300.000 naamdragers), Johanna 68 keer (op 250.000). En de 7.135 naamsveranderingen zonder geslachtsverandering zijn maar net het dubbele aantal van die voor 3.107 transgenders.

Veel van de meer voorkomende naamsveranderingen zouden ook als roepnaam gerealiseerd kunnen worden. Johannes zal doorgaans al de roepnaam Jan, Johan of Hans hebben. Sommige naamdragers zullen echter pertinente redenen hebben om zo’n roepnaam officieel te maken. Of om voor een heel andere voornaam te kiezen. Maar veel komt het eigenlijk niet voor. De meesten zijn tevreden met hun voornaam of lossen het via een onofficiële roepnaam op.

De verdeling van de geboortejaren van degenen met een sterk veranderde voornaam staat in figuur 1. Het is niet bekend op welke leeftijd de naam werd veranderd, maar bij meerderjarige jongeren (geboren voor 2000) komt het meer voor dan bij ouderen; dat zou een tendens kunnen zijn. Voor de minderjarigen die na 1999 zijn geboren hebben de ouders bij de rechtbank het initiatief moeten nemen; hoe ouder het kind, hoe vaker dat gebeurt. Maar je moet voorzichtig zijn. De digitalisatie van de basisregistratie personen vond plaats in de jaren 80 van de vorige eeuw. Het is best mogelijk dat de historische naam (en het historische geslacht) maar beperkt is geconverteerd. Dat zou de vorm van figuur 1 voor 1994 ook kunnen verklaren.

Afbeelding: Franciscus. bron Wikimedia