Verwarwoordenboek Vervolg (162)
Door Jan Renkema
In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.
Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
donker / duister
De woorden hebben eenzelfde betekenis, maar hebben elk ook nog andere betekenissen.
donker waarin geen of weinig licht doordringt, weinig licht weerkaatsend; ongunstig, treurig, somber
- Jullie moeten voor het donker thuis zijn.
- Ik zie niet goed het verschil tussen oker en donkergeel.
- Als dit het startniveau is van deze klas, dan zie ik de toekomst donker in.
duister waarin geen of weinig licht doordringt; onzeker, onduidelijk
- Door die kleine raampjes blijft het gewoon een duister vertrek.
- Ik begrijp er niets van, het is mij volstrekt duister.
De woorden delen eenzelfde betekenis ‘waarin geen of weinig licht is’. Je zou dus verwachten dat in het eerste voorbeeld ook zou kunnen staan: Jullie moeten voor het duister zijn. Toch is dat niet zo. En ook is het niet stikduister of de kat knijpen in het duister. Je kunt wel zeggen dat deze zegswijzen zo zijn ingeburgerd, maar dat betekent eigenlijk: ‘Ik weet niet hoe je het betekenisverschil kunt omschrijven.’
De woorden worden door elkaar gebruikt, vaak ook nog als het gaat om de toch afwijkende extra betekenissen naast ‘afwezigheid van licht’. Wat kies je in de volgende voorbeelden, donker of duister?
- Ik zie het … in.
- Ik heb een … vermoeden.
Het is Ik zie het donker in want het gaat om somberheid. En het is een duister vermoeden want het gaat hier om onzekerheid. Toch worden ook hier de woorden soms verwisseld. Ik heb zo’n ‘duisterbruin’ vermoeden dat een foutmelding hier niet helpt. Maar wat zou ik graag betekenisverschil handhaven! Onze taal zelf probeert dat ook dapper. Dan moeten wij toch een handje helpen? Kijk eens naar de volgende voorbeelden:
- tasten in het donker
- tasten in het duister
- Zijn ogen werden donker.
- Zijn ogen werden duister.
Bij tasten in het donker denk je toch eerder aan een spelletje op een kinderpartijtje of aan een ‘darkroom’. Maar bij tasten in het duister lijkt het eerder te gaan om ‘onzekerheid’. Als iemands ogen donker worden, komt vooral het beeld op van iemand met een sterke emotie (woede, verlangen, schaamte). Maar als iemands ogen duister worden, denk je dan niet eerder aan de noodzaak van een staaroperatie? Benieuwd of lezers van deze column enig licht zien in dit d…
Laat een reactie achter